دو باغ بهشتى است» (وَلِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِهِ جَنَتانِ).

«آن دو داراى انواع نعمت‌ها و درختان پر شاخه و با طراوتند» (ذَواتا افَنانِ).

«و پائين‌تر از آنها دو باغ بهشتى ديگر است ... هر دو كاملًا خرم و سرسبزند» (وَ مِنْ دُونِهما جَنتانِ ...

مُدهامّتانِ).

گاهى تصور كرده‌اند كه اين چهار باغ بهشتى همه براى همه مؤمنان است و اين تعدد به عنوان تنوع است، چرا كه طبع آدمى تنوع مى‌طلبد و از آن لذت مى‌برد.

ولى لحن آيات و همچنين رواياتى كه در تفسير اين آيات وارد شده به خوبى نشان مى‌دهد كه آنها براى دو گروه متفاوت است، و تعبير به‌ «من دونهما» همان معنى پائين‌تر را مى‌رساند.

به اين ترتيب دو باغ بهشتى نخست از آن «مقربان» و دو باغ بهشتى مرحله پائين‌تر از آن «اصحاب اليمين» است، و در حقيقت اشاره به درجات و مقامات مختلف اهل بهشت مى‌باشد و بايد همچنين باشد، چرا كه بدون شك بهشتيان همه در يك سطح و يك مقام و يك مرتبه نيستند، و بايد درجات آنها متفاوت باشد.

اين تفاوت مقام و درجه با تعبير زيبايى در حديثى از پيغمبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم چنين بيان شده است: جَنَّتانِ مِنْ فِضَّةٍ آنِيَتُهُما وَ ما فيهما، جَنَّتانِ مِنْ ذَهَبٍ آنِيتُهما وَ ما فيهما!: «دو باغ بهشتى كه بناى آنها و ظروف و هرچه در آنهاست از نقره است و دو باغ بهشتى كه بناى آنها و ظروف و هرچه در آنهاست از طلاست»!. [1]

همين معنا با صراحت بيشترى در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است، فرمود: لا تَقولَنَّ واحِدَةٌ انَّ اللَّه يقُولُ: وَ مِنْ دُونِهما جَنَّتَانِ، و لا تَقولَنَّ دَرَجَةٌ واحِدَةٌ انَّ اللَّه يَقولُ: دَرَجاتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ، انّما تَفاضُلُ القَوْمُ بِالاعمالِ‌!: «نگوييد بهشت يكى است زيرا خداوند مى‌فرمايد: (پائين‌تر از آن، دو بهشت ديگر است) و نگوييد درجه واحدى است، چرا كه خدا فرموده: «درجاتى است بعضى بالاتر از بعض ديگر) و اين تفاوت به خاطر اعمال آنهاست». [2]

در اينكه چرا هريك از اين دو گروه داراى دو باغ بهشتى هستند مفسّران احتمالات زيادى ذكر كرده‌اند كه با هم تضادى ندارند و ممكن است در مفهوم آيه جمع باشد.

[1]. تفسير مجمع‌البيان، جلد 9 و 10، صفحه 210.

[2]. همان مدرك.