و مى‌گويد: «اين بدن فلان شخص و فلان شخص است». [1]

ولى تفسير اوّل علاوه بر اينكه با مجموع آيات سوره سازگارتر است با احاديث متعددى كه از پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده هماهنگى دارد.

در احاديث متعددى نيز از حضرت على عليه السلام مى‌خوانيم كه فرمود: «زمين روز قيامت گواهى بر نماز و حتى تقسيم بيت‌المال مى‌دهد، از جمله فرمود:

صَلّوا الْمَسَاجِدَ فى بِقاعٍ مُخْتَلِفَةٍ فَأنّ كُلَّ بُقْعَةٍ تَشْهَدُ لِلْمُصَلَى عَلَيْها يَوْمَ الْقِيامَةِ.

«در مساجد، در قسمت‌هاى مختلف نماز بخوانيد، زيرا هر قطعه زمينى در قيامت براى كسى كه روى آن نماز خوانده گواهى مى‌دهد». [2]

در اينكه زمين چگونه خبر مى‌دهد، بعضى ظاهر آيه را پذيرفته‌اند كه در آن روز به فرمان خدا داراى درك و شعور و قدرت بيان خواهد شد، و حوادثى را كه بر او گذشته است بازگو مى‌كند، اين مطلب جاى تعجب نيست چرا كه روز قيامت روز حيات واقعى است‌ وَ انّ الدَّارَ الاخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ‌ (عنكبوت 64) حتى زمين ممكن است داراى نوعى حيات و شعور شود!

بعضى نيز گفته‌اند: منظور اين است كه خداوند امواج صدا را به قدرت خود در آن مى‌آفريند و در واقع گوينده سخن خداست (اين معنا شبيه به نوارهاى ضبط صوت در عصر ماست كه فردا با شعورى صدا را در آن ضبط مى‌كند).

اين احتمال نيز داده شده است كه منظور از تكلّم و سخن گفتن زمين، ظاهر شدن اثار اعمالى است كه انسان بر صفحه زمين انجام داده، زيرا هر عملى كه او انجام مى‌دهد در پيرامون خود آثارى بجا مى‌گذارد.

ولى از همه مناسب‌تر تفسير اوّل است.

از مجموع آيات گذشته اين معنا به دست آمد كه در قيامت علاوه بر گواهى پروردگار نسبت به اعمال انسان‌ها پيامبران و فرشتگان و اعضاء بدن و زمين نيز گواهى مى‌دهند.

ترازوى سنجش اعمال‌

[1]. تفسير قرطبى ذيل آيه مورد بحث.

[2]. لئالى الاخبار، جلد 5، صفحه 79 (چاپ جديد).