«امروز بر دهان آنها مهر مى‌نهيم، و دست‌هاى آنها با ما سخن مى‌گويد، و پاهايشان به اعمالى كه انجام دادند گواهى مى‌دهد».

در نهمين آيه سخن از «گواهى و شهادت زمين» نسبت به اعمال انسان است، مى‌فرمايد: «در آن روز (روز رستاخيز) زمين تمام خبرهاى خود را بازگو مى‌كند».

يَوْمَئذٍ تُحَدِّثُ اخْبارَها.

«چرا كه پروردگارت به او وحى كرده است» بِانّ رَبَّكَ اوْحَى‌ لَها.

و به اين ترتيب يكى از مهمترين گواهان در آن روز همين زمينى است كه اعمال خود را بر آن انجام مى‌دهيم، چنانكه در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم آمده است كه سؤال فرمود: مى‌دانيد منظور از «اخبار» چيست؟ اصحاب عرض كردند: خدا و رسولش آگاه‌تر است.

فرمود: اخْبارُها انْ تَشْهَدَ عَلَى‌ كُلً عَبْدٍ وَ امَةٍ بِما عَمِلُوا عَلَى ظَهْرِها تَقُولُ عَمِلَ كَذا وَ كَذا، يَوْمَ كَذا، فَهذا اخْبارُها!:

«منظور از خبر دادن زمين اين است كه اعمال هريك از بندگان خدا را اعم از مرد وزن كه روى زمين انجام داده‌اند خبر مى‌دهد مى‌گويد فلان شخص، در فلان روز، فلان كار را انجام داد، اين است خبر دادن زمين». [1]

و نيز از ابوسعيد خدرى نقل شده كه مى‌گفت: هنگامى كه در بيابان هستى صدايت را به أذان بلند كن، چرا كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم شنيدم مى‌فرمود: لا يَسْمَعُهُ انْسٌ وَ لا جِنُّ وَ لا حَجَرٌ (وَ لا شَجَرٌ) الَّا يَشْهَدُ لَهُ: «هيچ جن و انسانى و قطعه سنگى (و درختى) آن را نمى‌شنود مگر اينكه براى او (در قيامت) گواهى مى‌دهند». [2]

ولى بعضى از مفسّران احتمالات ديگرى در تفسير آيه داده‌اند، از جمله اينكه: زمين از قيام رستاخيز خبر مى‌دهد در آن هنگام كه در انسان با مشاهده زلزله رستاخيز مى‌گويد: زمين را چه مى‌شود (كه اين گونه مى‌لرزد) و قَالَ الانْسانَ مالَها.

اين احتمال نيز داده شده است كه زمين خبر از انسان‌هايى كه از درون خود بيرون مى‌افكند مى‌دهد،

[1]. تفسير «مجمع البيان»، جلد 10، صفحه 526 همين معنا در تفسير «قرطبى» و تفسير «روح المعانى» و «فخر رازى» ذيل آيه مورد بحث آمده است.

[2]. مجمع البيان، جلد 10، صفحه 526- آنچه در ميان پرانتز در بالا نقل شد مطابق روايتى كه در روح‌البيان، جلد 10، صفحه 493 آمده است.