نمونه‌اى از اين روايات پر معنى را در ذيل با هم بررسى مى‌كنيم:

1- در نهج البلاغه در پاسخى كه اميرمؤمنان على عليه السلام به خوارج داد؛ كه مى‌گفتند: «لا حُكْمَ الّا لِلّهِ»: «حكومت و حاكميت و داورى مخصوص خدا است»- فرمود: «كَلِمَةُ حَقٍّ يُرادُبِها الْباطِلُ»: «اين سخن حقى است كه از آن اراده باطل شده»، سپس فرمود: «نَعَمْ انَّهُ لا حُكْمَ الّا لِلّهِ وَ لكِنَّ هؤُلاءِ يَقُولُونَ لاامْرَةَ الّا لِلّهِ»: «آرى درست است كه فرمانى جز فرمان خدا نيست، ولى اينها مى‌گويند: حكومت و زمامدارى مخصوص خدا است»، سپس فرمود: «وَ انَّه لابُدَّ لِلنّاسِ مِنْ اميرٍ بَرٍّ اوْ فاجِرٍ يَعْمَلُ فى امْرَتِهِ الْمُؤْمِنُ، وَ يَسْتَمْتِعُ فيهَ الْكافِرُ، وَ يُبَلِّغُ اللَّهُ فيها الاجَلَ، وَ يُجْمَعُ بِهِ الْفَيْئُ، وَ يُقاتَلُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَ تَأْمَنُ بِهِ السُّبُلُ، وَ يُؤخَذُ بِهِ لِلضِّعيفِ مِنَ الْقَوِىِّ حَتّى يَسْتَريحَ بَرّ وَ يُسْتَراحَ مِنْ فاجِرٍ»:

«مردم به هر حال نيازمند به امير و زمامدارى هستند، خواه نيكوكار باشد يا بدكار! تا مؤمنان در سايه حكومتش به كار خويش مشغول باشند، و كافران نيز بهره‌مند شوند، و مردم در دوران حكومت او زندگى راحتى داشته باشند؛ به وسيله او اموال بيت المال گردآورى شود، و به كمك او با دشمنان مبارزه كنند، جاده‌ها امن گردد، و حق ضعيفان از زورمندان گرفته شود؛ مردم نيكوكار در رفاه باشند و از دست بدكاران در امان». [1] بديهى است اينكه مى‌فرمايد: «اميرى لازم است، خواه نيكوكار يا بدكار» مفهومش اين نيست كه اين دو يكسانند، بلكه منظور اين است كه در درجه اوّل بايد زمامدارى عادل و نيكوكار پيدا كرد؛ و اگر نشد وجود زمامدار ظالم از هرج و مرج بهتر است؛ و اين امر منافات با حاكميت خداوند بر كلّ جهان هستى ندارد، چرا كه حاكميت مانند نبوّت و قضاوت از ذات پاك او نشأت مى‌گيرد. در اين عبارت ضمناً ابعاد مختلف فلسفه‌هاى حكومت و دلائل ضرورت آن به طرز بسيار روشنى بيان شده است كه شرح آن در بحث هاى آينده خواهد آمد.

2- در روايات معروفى كه فضل بن شاذان از امام على بن موسى الرّضا عليه السلام نقل كرده است، در بيان دلائل تعيين «اولوالامر» و حاكميت بر اجتماع به سه نكته مهم اشاره فرموده؛ مى‌گويد: «اگر كسى بگويد چرا اولوالامر قرار داده شده، و مردم مأمور به اطاعت‌

[1]. نهج البلاغه، خطبه 40 ..