وَلِكنَّ الْعِلْمَ مَجْبُوْلٌ فِى قُلُوبِكُمْ مَرْكُوْزٌ فِى طَبايِعِكُمْ، تَخَلَّقُوا بِاخْلاقِ الرَّوْحانِيِّيِنَ يَظْهَرُ لَكُمْ؛

علم در آسمان نيست كه بر شما فرود آيد، و در اعماق زمين نيست كه براى شما صعود كند، بلكه علم در اعماق دل‌هاى شما و در سرشت و طبيعتتان پنهان است، به اخلاق فرشتگان و پاكدلان، متخلق شويد تا علم بر شما ظاهر گردد». [1]

ج: مى‌دانيم بخل و حسد در مبدأ عالم هستى نيست، و به مضمون‌ «وَانْ مِنْ شَىْ‌ءٍ الّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ الّا بِقَدَرٍ مَعْلُوْمٍ؛ منابع و خزاين هر چيز نزد ماست و ما آن را جز به مقدار معلوم نازل نمى‌كنيم» (حجر/ 21) خزاين نامتناهى همه نعمت‌ها نزد خداوند است، او جواد و بخشنده‌اى است كه هر قدر بيشتر ببخشد، چيزى از او كم نمى‌شود، بلكه جود و كرمش آشكارتر مى‌گردد: «وَلا يَزِيْدُهُ كَثْرَةُ الْعَطاءِ الّا جُودْاً وَ كَرَما».

بنابر اين محروميت‌ها، بر اثر عدم لياقت افراد است، تقوا انسان را لايق فيض الهى مى‌كند و چه فيضى بالاتر از معارف الهيه و علوم روشنگر است.

اين دل‌ها همچون ظرف‌ها و پيمانه‌هاست، همان گونه كه على عليه السلام فرمود: «انَّ هذِهِ الْقُلُوبُ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُها أَوْعيها؛ بهترين دل‌ها دلى است كه ظريف و گنجايش بيشترى داشته باشد» [2] هم اين است كه گنجايش و ظرفيت وجودى ما بيشتر گردد، و دل‌هاى ما همچون ظرف وارونه‌اى نباشد كه قطره‌اى در آن قرار نمى‌گيرد، و اين امر در سايه تقوا امكان‌پذير است.

اما تأثير متقابل علم در تقوا- علم حقيقى ريشه‌هاى رذايل اخلاقى و سرچشمه‌هاى گناه را از بين مى‌برد، و عواقب اين امور را به انسان نشان مى‌دهد، اين آگاهى كمك مؤثرى به پيدايش تقوا و پرهيز از گناه مى‌نمايد، و از اين‌جا به خوبى روشن مى‌شود كه هم علم سرچشمه تقواست و هم تقوا سرچشمه علم است، منتها مرحله‌اى از تقوا سبب مرحله‌اى از علم است، و آن مرحله از علم سبب مرحله بالاترى از تقواست، و به همين ترتيب اين دو به صورت مداوم در يكديگر اثر مى‌گذارند و شايد آيه 201 سوره اعراف اشاره‌

[1]. تفسير صراط المستقيم، جلد 1، صفحه 267.

[2]. نهج‌البلاغه، حكمت 147.