5. خشونت در سخن.

6. اصرار بيجا (مانند كار بنى‌اسرائيل و امثال آن).

7. ايذاءِ ديگران با گفتار خود.

8. مذمّت كسى كه سزاوار نكوهش نيست.

9. كفران نعمت با زبان.

10. تبليغ باطل و تشويق به گناه.

البتّه گناهان زبان منحصر به اينها نيست و از اينجا اهمّيّت زبان روشن مى‌شود.

ج) قبح گناهان زبان نزد مردم كم است، وقتى چنين بود خطرها و آلودگى به آن نيز بيشتر مى‌شود. اگر- نعوذ باللّه- كسى مرتكب عمل شنيع زنا شود در نظر مردم كار زشتى كرده است، ولى غيبت كه در روايات داريم از زنا و شرب خمر بدتر و عقوبتش سخت‌تر است، معمولًا در نظر آنان قبح اندكى دارد يا اصلًا قبحى ندارد.

سپس رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌فرمايد: تمام سخنانى كه از انسان صادر مى‌شود به ضرر اوست مگر چهار سخن: ذكر اللّه تعالى، امر به‌معروف، نهى از منكر، اصلاح بين مؤمنين.

بايد كارى كنيم كه همه سخنان زندگى ما منحصر به همين چهار موضوع باشد و اگر از اين دايره بيرون رفت انسان ضرر مى‌كند.

در ذيل حديث تعبير جالب و تكان‌دهنده‌اى است و آن اينكه بعد از سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله معاذ بن جبل سر بلند كرد و گفت: «اى رسول خدا، سخن گفتن هم چيزى است كه انسان براى آن مؤاخذه شود؟».

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا چيزى جز ثمرات زبان، انسان را با صورت به جهنّم وارد مى‌كند؟».

معلوم مى‌شود گناهانى كه به سبب آنها انسان با صورت به جهنّم مى‌رود، سينه يا پا و يا دست نيست، بلكه دستاوردهاى زبان است. شايد چنين عقوبتى براى‌