وَلا يَأوِىَ الى‌ عُمرانِ وَلا يَأكُلَ وَ لا يَشرَبَ وَ لا يَنامَ الّا عن اضطرارٍ متّصلٍ بِالتَّلَفِ وَمِثلُ ذلِكَ يَفعَلُ مَن يَرى‌ القِيامَةَ بِأهوالِها وَشَدائدِها قائمَةً في كُلّ نَفسٍ ويُعايِنُ بِالقَلبِ الوقوفَ بَينَ يَدَي الجَبّارِ حينَئِذٍ يأخُذُ نَفسَهُ بالمُحاسَبَةِ كأنَّهُ إلى‌ عَرَصاتِها مَدعُوٌّ وَفي غَمَراتِها مَسؤولٌ‌

؛ اگر براى حساب روز قيامت گرفتگى و زحمتى نباشد مگر ناراحتى و هول عرضه كردن اعمال به پروردگار متعال و حالت شرم و حيايى كه در آن هنگام حاصل مى‌شود و رسوايى و فضيحت دريده شدن پرده‌اى كه براى كارهاى خلاف و نامطلوب كشيده شده بود، هر آينه جا دارد كه آدمى از سر كوه‌ها به زير نيامده و در آبادى سكنى‌ نگرفته و از خوردن و خوابيدن امساك كند، مگر به مقدار ضرورت و براى جلوگيرى از تلف و همچنين باشد حال آن كسى كه قيامت را با آن سختى‌ها و هول و وحشت خاصّش تصوّر كند آنها را واقع شده و برپا بيند و تصوّر كند كه او در پيشگاه خداوند حاكم قهّار و سلطان عظيم ايستاده است و در اين هنگام خداوند او را خطاب و بازخواست كند و از جريان‌ها و اعمال گذشته او پرسش و حساب مى‌خواهد، گويى كه او براى حضور در آن عرصات و مراسم دعوت شده است و در ميان آن درهم‌گيرى و فرورفتگى و گرفتارى‌ها بازخواست شود». [1] توضيح اينكه: حساب نفوس از همان زمان عمل صورت مى‌گيرد و تمام كردار و گفتار و پندارى كه از انسان سر مى‌زند، مانند نوار ضبط صوت در نفس او ثبت شده و همچو ماشين‌هاى محاسبه خودكار جمع و تفريق كرده و نتيجه روشن و معلوم مى‌شود.

اين عمل هميشه در نوار نفس جريان پيدا كرده و حاصل عمل در هر دقيقه مانند دفترهاى دقيق تجارى معين است. البتّه اين جريان در پيشگاه پروردگار متعال هميشه روشن و حاضر بوده و از همه جزئيّات آگاه است و معناى عرضه شدن اعمال به پيشگاه حضرت احديت همين است. واللّه اعلم.

[1]. مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، ص 85.