عفو و گذشت‌

عفو ضد انتقام است، و آن گذشتن از قصاص و غرامت و خسارت است، خصلتى است كه آيات و روايات در مدح آن بسيار است خداوند متعال مى‌فرمايد: «خُذِ العفوَ و أمر بالعُرف‌»: «اى پيامبر گذشت را اتخاذ كن و به كار نيك و معروف امر نما» [1] و نيز فرمود: «ولَيعْفُوا و ليَصْفَحوا»: «بايد عفو و گذشت كنند». [2] راغب در مفردات مى‌گويد: «صَفْح» بالاتر و بليغ تر از «عفو» است گاهى انسان عفو مى‌كند ولى به مرتبه «صفح» نمى‌رسد، شايد مرادش اين باشد كه انسان از مسئله‌اى مى‌گذرد و گذشت مى‌كند ولى هنوز كدورتى از طرف در قلب او است، ولى «صَفْح» آن است كه اين مقدار كدورت نيز نباشد و با خلوص و طيب نفس گذشت كند، قرآن در جاى ديگر گويد: «وان تعفوا اقرب للتّقوى‌» «و اگر عفو كنيد به تقوى نزديكتر است». [3]

رسول اللّه (صلى الله عليه و آله) نيز فرمودند: عفو بر بنده نمى‌افزايد مگر عزّت، پس عفو كنيد تا خداوند شما را عزيز گرداند. باز رسول اللّه (صلى الله عليه و آله) فرمودند: حضرت موسى (عليه السلام) به خداوند عرض كرد پروردگار من! كدام بندگانت عزيزترند بر تو، فرمود: آنكه وقتى قدرت مى‌يابد عفو مى‌كند.

امام باقر (عليه السلام) نيز فرمودند

«النَّدامةُ عَلَى العَفْو افْضَل وَ ايْسَر مِنَ الندامةِ عَلى العُقُوبة»:

«پشيمانى بر عفو و گذشت بهتر و راحت‌تر از پشيمانى بر عقوبت است». [4]

در اينجا به نكته‌اى اشاره مى‌كنيم و آن اينكه در اسلام دو نوع دستور داريم:

1- دستور به مقابله به مثل، چنانكه در قرآن مى‌خوانيم: «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ‌

[1]. سوره اعراف، آيه 199.

[2]. سوره نور، آيه 22.

[3] .. سوره بقره، آيه 237.

[4]. رواياتى كه در بحث انتقام و عفو ذكر شد از جامع السعادات، جلد 1، صفحه 300 تا 304، استخراج شد ..