7- از حيث نتيجه- نتيجه جهاد با دشمن خارجى يا پيروزى است يا شهادت كه هر كدام باشد در مسير الهى (احدى الحسنيين) است ولى نتيجه جهاد با نفس و پيروز در آن ميدان رسيدن به نفس مطمئنه است و رضاى بنده از خدا و رضايت او از بنده‌ يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ- ارْجِعِى إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً- فَادْخُلِى فِى عِبَادِى- وَادْخُلِى جَنَّتِى‌: «اى نفس مطمئنه (و اى كسى كه به اين مقام رسيده‌اى) به سوى پروردگارت برگرد، در حالى كه راضى هستى، و خدا از تو راضى است، پس داخل بندگان من شو و داخل بهشت من شو». [1]

علماى اخلاق براى جهاد با نفس امورى را بيان كرده‌اند كه التزام به آنها لازم است؛

مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاقبه، مجاهده، معاتبه‌

مشارطه‌

فرموده‌اند عقل انسانى مثل تاجر است، عمر و وقت خود را مى‌دهد تا اعمال صالح و نيكو كسب كند، و اين اعمال صالح با تزكيه نفس حاصل مى‌شود، ربح و سود او تزكيه نفس‌

است، زيرا به سبب آن به فلاح و رستگارى مى‌رسد: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا: «رستگار شد كسى كه نفس را تزكيه و پاك كرد، و متضرّر شد كسى كه آن را تباه كرد». [2]

در اين معامله عقل شريكى دارد به نام نفس و بايد مثل شريكها در معاملات دنيوى با او برخود شود: اول از همه بايد با او شروطى در نظر گرفته شود كه مبادا خيانتى كند و سرمايه را به باد فنا دهد، چنانكه شريك جنايكار ممكن است در

[1]. سوره فجر، آيه 30- 27.

[2]. سوره شمس، آيه 9 و 10 ..