[فَتُثِيرُ:]

«فَتُثيرُ سَحاباً فَسُقْنَاهُ»

«فَتُثِيرُ» از مادّه‌ «اثاره» به معناى منتشر ساختن و پراكندن است، و در اينجا اشاره به توليد ابرها بر اثر وزش بادها بر صفحه اقيانوسها مى‌باشد، زيرا مسأله حركت ابرها در جمله بعد (فَسُقْنَاهُ إِلى‌ بَلَدٍ مَيِّتٍ) آمده است. [1]

[فتح:]

«بَيْني‌ وَ بَيْنَهُمْ فَتْحاً»

«فتح» در اصل- همان‌گونه كه ارباب لغت گفته‌اند- به معناى گشودن و از بين بردن بستگى است، و آن دو گونه است: گاهى جنبه حسى دارد، مانند فَتْحُ البابِ: «گشودن در» و گاه جنبه معنوى دارد مانند: فَتْحُ الهَمِّ:

«گشودن غم و از بين بردن اندوه».

«راغب» در «مفردات» مى‌گويد: در اصل به معناى از بين بردن پيچيدگى و اشكال است، و آن بر دو گونه است: گاهى، با چشم ديده مى‌شود، مانند گشودن قفل، و گاه، با انديشه درك مى‌شود، مانند گشودن پيچيدگى اندوهها و غصه‌ها، و يا گشودن رازهاى علوم، و همچنين داورى كردن ميان دو كس و گشودن مشكل نزاع و مخاصمه آنها. [2]

[فَتَنْتُم:]

«وَ لكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ»

«فَتَنْتُم» از مادّه‌ «فتنه» به معانى مختلفى آمده است: آزمايش و امتحان، فريب دادن، بلا و عذاب، ضلالت و گمراهى و شرك و بت‌پرستى، و در سوره‌ «حديد» بيشتر با دو معناى آخر، يعنى گمراهى و شرك مناسب است. [3]

[فَتَنُوا:]

«الَّذينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنينَ»

«فَتَنُوا» از مادّه‌ «فتن» (بر وزن متن)، و «فتنه» در اصل به معناى قرار دادن طلا در آتش است تا ميزان خلوص آن روشن شود، سپس اين ماده (فتنه) هم به معناى «آزمايش»، هم به معناى «عذاب و مجازات» و هم به معناى «گمراهى و شرك» به كار رفته است و در سوره‌ «بروج»، به معناى عذاب و آزار و شكنجه است. [4]

[فتنه:]

«ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ»

در اين كه‌ «فتنه» در اين آيات، به چه معناست، ميان مفسران گفتگو است: بعضى آن را به معناى پوزش و معذرت، بعضى به معناى پاسخ و بعضى به‌معناى شرك گرفته‌اند.

[1]. فاطر، آيه 9 (ج 18، ص 211)

[2]. شعراء، آيه 118 (ج 15، ص 313)؛ سبأ، آيه 26 (ج 18، ص 98)

[3]. حديد، آيه 14 (ج 23، ص 347)

[4]. بروج، آيه 10 (ج 26، ص 357)