ض‌

[ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً:]

«وَضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً»

«ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً» يعنى دلتنگ و ناراحت شد. [1]

[ضالّ:]

«وَ وَجَدَكَ ضآلًّا فَهَدى‌»

«ضالّ» از مادّه‌ «ضلال» از نظر لغت به دو معنا آمده: «گمشده» و «گمراه» مثلًا گفته مى‌شود: الْحِكْمَةُ ضالَّةُ الْمُؤْمِنِ‌ «دانش، گمشده انسان با ايمان است». و به همين مناسبت، به معناى مخفى و غائب نيز آمده، لذا در آيه 10 «سجده» مى‌خوانيم منكران معاد مى‌گفتند: أَ إِذا ضَلَلْنَا فِي الأَرْضِ أَ إِنَّا لَفي‌ خَلْقٍ جَديد «هنگامى كه در زمين پنهان و غائب شديم در خلقت نوينى قرار خواهيم گرفت»؟

اگر «ضاّل» در آيه مورد بحث، به معناى «گمشده» باشد، مشكلى پيش نمى‌آيد، و اگر به معناى «گمراه» باشد، منظور نداشتن دسترسى به راه نبوت و رسالت قبل از بعثت است. و يا به تعبير ديگر، پيامبر در ذات خود چيزى نداشت، هر چه داشت از سوى خدا بود؛ بنابراين، در هر دو صورت مشكلى پيش نمى‌آيد. [2]

[ضامر:]

«عَلى‌ كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِيْنَ»

«ضامر» از مادّه‌ «ضُمُور» به معناى حيوان لاغر است. [3]

[ضبح:]

«وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً»

«ضبح» (بر وزن مدح) به معناى صداى نفس‌هاى تند و سريع اسب است، كه هنگام دويدن از او به گوش مى‌رسد. [4]

[ضَحِكَت:]

«قآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ»

بعضى از مفسران اصرار دارند: «ضَحِكَت» را از مادّه‌ «ضَحْك» (بر وزن درك) به معناى «عادت زنانه» بگيرند، و گفته‌اند: درست در همين لحظه بود كه، ساره در آن سن زياد، و بعد از رسيدن به حد يأس، بار ديگر عادت ماهيانه را- كه نشانه امكان تولد فرزند بود- پيدا كرد، و لذا وقتى او را بشارت به تولد «اسحاق» دادند، كاملًا توانست اين مسأله را باور كند، آنها به اين استدلال كرده‌اند كه: در لغت عرب گفته مى‌شود: ضَحَكَتِ الأَرانِبُ‌ يعنى: «خرگوش‌ها عادت شدند»! ولى، اين احتمال از جهات مختلفى بعيد است. [5]

[1]. عنكبوت، آيه 33 (ج 16، ص 279)

[2]. ضحى‌، آيه 7 (ج 27، ص 123)

[3]. حجّ، آيه 27 (ج 14، ص 82)

[4]. عاديات، آيه 1 (ج 27، ص 264)

[5]. هود، آيه 71 (ج 9، ص 207)