معناى كوشش و خستگى نيز آمده است، يعنى آن قدر كار كنيد تا خسته شويد.

و «دائب» به موجودى گفته مى‌شود كه به سير خود ادامه مى‌دهد، سپس به هر عادت مستمرى اطلاق شده، و در سوره‌ «مؤمن» منظور از دأب قوم نوح ... عادت مستمرى است كه آنها داشتند و آن استمرار بر شرك و طغيان و ظلم و كفران بود. [1]

[دُبُر:]

«وَ يُوَلُّونَ الدُّبُرَ»

«دُبُر» به معناى پشت در مقابل‌ «قُبُل» به معناى پيش رو است، و ذكر اين كلمه در اينجا براى بيان پشت كردن به ميدان جنگ، به طور كامل است. [2]

[دَحا:]

«بَعْدَ ذلِكَ دَحَاهَآ»

«دَحا» از مادّه‌ «دَحْو» (بر وزن محو) به معناى گستردن است، بعضى نيز آن را به معناى تكان دادن چيزى از محل اصليش تفسير كرده‌اند، و چون اين دو معنا لازم و ملزوم يكديگرند به يك ريشه باز مى‌گردد. [3]

[دُحُوراً:]

«دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ»

«دُحُوراً» از مادّه‌ «دحر» (بر وزن دهر)، به معناى راندن و دور ساختن است. [4]

[دخان:]

«السَّمآءُ بِدُخانٍ مُّبِينٍ»

در اين كه منظور از «دخان» (دود) چيست؟

در ميان مفسران گفتگو است، دو نظريه عمده وجود دارد:

1- اشاره به مجازاتى است كه كفار «قريش»، در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله به آن مبتلا شدند.

2- منظور از «دخان مبين»، همان دود غليظى است كه در پايان جهان و در آستانه قيامت، صفحه آسمان را مى‌پوشاند، و نشانه فرا رسيدن لحظات آخر دنيا، و سرآغاز عذاب اليم الهى براى ظالمان و مفسدان است. [5]

[دَخَل:]

«أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ»

«دَخَل» (بر وزن دغل) به معناى فساد و دشمنى نهانى و تقلب است، و از همان مادّه «داخل» به معناى درون گرفته شده است.

توجّه به اين نكته نيز لازم است كه طبق آنچه در بالا تفسير كرديم، جمله‌ «تَتَّخِذُونَ أَيْمَانَكُم» يك جمله «حاليه» است، ولى بعضى از مفسران آن را جمله «استفهاميه» دانسته‌اند؛ تفسير اول با ظاهر آيه سازگارتر است. [6]

[1]. آل عمران، آيه 11 (ج 2، ص 521)؛ يوسف، آيه 47 (ج 9، ص 502)؛ مؤمن، آيه 31 (ج 20، ص 108)

[2]. قمر، آيه 45 (ج 23، ص 82)

[3]. نازعات، آيه 30 (ج 26، ص 110)

[4]. صافات، آيه 9 (ج 19، ص 30)

[5]. دخان، آيه 10 (ج 21، ص 173)

[6]. نحل، آيه 94 (ج 11، ص 412)