[حق:]

«نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً»

«راغب» در «مفردات» مى‌گويد: اصل «حق» به معناى «مطابقت و موافقت» است، و اين كلمه، بر چند معنا اطلاق مى‌شود:

نخست- كسى كه چيزى را بر اساس حكمت ايجاد مى‌كند، و به همين دليل به خداوند حق گفته مى‌شود «فَذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ».

دوم- به چيزى كه بر اساس حكمت ايجاد شده نيز حق گفته مى‌شود، و چون عالم هستى فعل خدا است و موافق با حكمت، تمام آن حق است، چنان كه قرآن مى‌گويد:

مَا خَلَقَ اللَّهُ ذلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ: «خداوند اين موجودات (خورشيد و ماه و منازل آنها) را جز به حق نيافريده».

سوم- به اعتقاداتى كه مطابق واقعيتهاست حق گفته مى‌شود: فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ «خداوند مؤمنان را به سوى آنچه از حق اختلاف كرده بودند رهنمون شد».

چهارم- به سخنان و افعالى كه بر طبق وظيفه و در وقت مقرر انجام مى‌شود نيز، حق گفته مى‌شود، همان گونه كه مى‌گوئيم:

«سخن تو حق است و كردارت حق».

بنابراين، گاهى «حق» به كارى گفته مى‌شود كه بر وفق حكمت و از روى حساب و نظم آفريده شده است، گاه به شخصى كه چنين كارى را انجام داده است، گاه به اعتقادى كه مطابق واقع است و گاه به گفتار و عملى گفته مى‌شود كه به اندازه لازم و در وقت لزومش انجام گرفته است؛ به هر حال نقطه مقابل آن «باطل»، «ضلال»، «لعب» و «بيهوده» و مانند اينها است، حق موضوع ثابت و پابرجايى است كه باطل به آن راه ندارد.

«حقّ» در سوره‌ «يونس» در مقابل «باطل» نيست، بلكه منظور اين است كه آيا اين مجازات و كيفر واقعيت دارد و تحقق مى‌يابد؟ زيرا «حق» و «تحقق» هر دو از يك ماده‌اند، البته حق در مقابل باطل، اگر به معناى وسيع كلمه تفسير شود، شامل هر واقعيت موجود مى‌گردد، و نقطه مقابل آن معدوم و باطل است.

و اين معنا درباره قيامت كاملًا صادق است، به علاوه روزى است كه «حق» هر كس به او داده مى‌شود، حقوق مظلومان از ظالمان گرفته خواهد شد، و «حقايق» و اسرار درون به ظهور مى‌پيوندد، بنابراين روزى است به تمام معناى حق. [1]

[1]. آل عمران، آيه 3 (ج 2، ص 491)؛ يونس، آيه 53 (ج 8، ص 385)؛ ابراهيم، آيه 19 (ج 10، ص 366)؛ فاطر، آيه 31 (ج 18، ص 277)؛ نبأ، آيه 39 (ج 26، ص 72)