معنا در اخبار اشاره شده و قوای نفس با چنین عبادتی تسلیم نفس نشوند و سلطنت نفس بر آنها بروز نکند و همین طور قوای ظاهره و باطنه تسلیم اراده الله نگردد و مملکت در تحت کبریای حق منقهر نشود. چنانچه پر واضح است و از این جهت است که میبینید در ما- پس از چهل پنجاه سال- عبادت اثری حاصل نشده؛ بلکه روز به روز بر ظلمت قلب و تعصّی قوا افزوده میشود و آن به آن اشتیاق ما به طبیعت و اطاعت ما از هواهای نفسانیه و وساوس شیطانیه افزون گردد. اینها نیست جز آنکه عبادات ما بی مغز و شرایط باطنه و آداب قلبیه آن، به عمل نمیآید والّا به نصّ آیه مبارکه کتاب الهی، نماز نهی از فحشا و منکر مینماید[1] و البته این نهی، نهی صوری ظاهری نیست. لا بدّ باید در دل چراغی روشن شود و در باطن نوری فروزان شود که انسان را هدایت به عامل غیب کند و زاجر الهی پیدا شود که انسان را از عصیان و نافرمانی باز دارد.
ما خود را در زمره نمازگزارها محسوب میداریم و سالهای سال است اشتغال به این عبادت بزرگ داریم و در خود چنین نوری ندیدیم و در باطن چنین زاجر و مانعی برایمان پیدا نشده، پس وای به حال ما آن روزی که صورت اعمال ما وصحیفه افعال ما را در آن عالم به دست ما دهند و گویند خود حساب خود را بکش؛[2] ببین آیا چنین اعمالی قابل قبول درگاه است و آیا چنین نمازی با این صورت مشوّه ظلمانی، مقرّب بساط حضرت کبریایی است؟[3]
ایشان در کتاب سرّالصلاه نیز مینویسد:
[1] انّ الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر. [2] اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیباً. [3] امام خمینی، آداب الصلاة، تصحیح: سید احمد فهری، ص 40 و 41.