بيان آيه 12- 13

لغت‌

صاغر: خوار و ذليل. كسى كه بخوارى خود راضى شود.

اعراب‌

(ما مَنَعَكَ‌): «ما» مبتدا «منعك» خبر( أَلَّا تَسْجُدَ): «لا» در اينجا ملغى است يعنى: «ما منعك ان تسجد» مثل:

گفته‌اند: يعنى «ابى جوده البخل» مقصود اين است كه جود او از بخل ورزيدن امتناع دارد و هميشه جواب او «آرى» است. در مورد آيه، احتمال داده‌اند كه «لا» زايد نباشد به معناى «ما دعاك الى ان لا تسجد».

مقصود

اكنون در باره خطاب خود به ابليس مى‌فرمايد:

(قالَ ما مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ‌): خداوند به ابليس فرمود: هنگامى كه ترا به سجده آدم امر كردم، چه چيز ترا منع كرد كه سجده نكردى؟

(قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ‌): ابليس در پاسخ گفت:

من از او بهترم، زيرا مرا از آتش و او را از خاك آفريده‌اى. اين جواب مطابق سؤال نيست، زيرا نپرسيده است كداميك از شما بهتر هستيد، بلكه پرسيده است چه چيز ترا از سجده كردن مانع شد؟ مع الوصف اين جمله، پاسخ اصلى سؤال را هم در بر دارد.

ابن عباس گويد: ابليس اولين كسى كه قياس كرد و بخطا رفت. هر كس دين را با رأى خود بچيزى قياس كند، خداوند او را همدم ابليس خواهد كرد. ابن سيرين گويد:

اولين كسى كه قياس كرد، شيطان بود. كسى ماه و خورشيد را پرستش نكرد، مگر