بلاها و فقر و پريشانى و بيمارى بمنظور بيدار كردن و تنبيه آنها بوده است. لكن شيطان هم بيكار ننشسته و كفر را در نظر ايشان آراسته است. اين مطالب، بر خلاف گفتار جبريان است كه مى‌گويند: خداوند كفر را در نظر آنها آراسته است.

(فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ‌ءٍ). همين كه موعظه‌هاى ما را كه بصورت فقر و بيمارى و اسباب تنبّه، بر آنها نازل كرده بوديم، فراموش كردند و عمل خود را بموجب آن اصلاح نكردند و دعوت پيامبران را ناديده گرفتند، ما هم درهاى نعمت‌ها و بركات آسمانى و زمينى را بروى آنها گشوديم و خيرات دنيا را در دسترس آنها قرار داديم.

مقصود اين است كه: خداوند در مرحله اول آنها را دچار سختى‌ها كرد تا تنبّه پيدا كرده، توبه كنند. در مرحله بعد كه آنها متنبه نشدند و توبه نكردند، نعمتهاى دنيا در اختيار آنها قرار داد و در رزق و روزى آنها توسعه داد، تا توجهى به نعمتهاى آخرت پيدا كنند و كوشش خود را در راه سعادت جاودانى بكار اندازند. بديهى است كه مرحله بعد، مرحله عقوبت و كيفر بود نه گشايش درهاى نعمت و سعادت بروى آنها لكن اين كار را كرد كه آنها را از اين رهگذر، متوجه طاعت خود گرداند. لازم نيست دعوت بطاعت، هميشه از راه سختگيرى باشد، گاهى هم از راه لطف است. در حقيقت، براى بيدار كردن و دعوت آنها از هر دو وسيله استفاده شده است. ممكن است گشايشى كه در مرحله بعد، نصيب آنها كرده است، بخاطر دشوار كردن عذاب آنها در آخرت باشد.

(حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ‌): تا وقتى كه به نعمتها و خوشيها دلشاد و سرگرم شدند و از شكر نعمتها خوددارى كردند. در اين هنگام ما آنها را غافلگير و كيفر خود را بر آنها نازل كرديم. در نتيجه، دچار يأس و نوميدى و خوارى و سرگردانى شدند.

منظور از(كُلِّ شَيْ‌ءٍ) تعميم نيست. نميخواهد بگويد: همه نعمتها را به آنها داديم. بلكه منظور اكثر نعمتهاست.