كه تو از مردگان توقعى ندارى، از اينها هم توقعى نداشته باش. بگذار در جهل و بيخبرى و خيره سرى باقى بمانند. خداوند قدرت دارد كه مردگان را زنده كند و قوه شنوايى و تفكر را به آنها بازگرداند. اينها نيز در روز قيامت زنده ميشوند و در آن روز خوب مى‌شنوند و خوب مى‌فهمند. خلاصه اينكه: كسى گوش حق نيوش دارد و ترا اجابت مى‌كند كه مؤمن باشد. آدم كافر همچون مرده بى‌رمق است، حركتى دارد، اما خاصيتى ندارد. از اجابت او مأيوس باش، تا قيامت فرا رسد و از راه ناچارى ايمان بياورد.

برخى گويند: يعنى كسى ترا اجابت مى‌كند كه زنده دل باشد. اينها مرده دلند و ايمان نمى‌آورند.

(ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ‌): اكنون در وصف مردگان مى‌فرمايد: پس از آنكه آنها را زنده كرد، بسوى حكم خداوند باز مى‌گردند. برخى گويند: يعنى خداوند آنها را از قبرها برمى‌انگيزد آن گاه بجايگاه حساب، رجوع ميكنند.

باز هم سخنى از زبان كفار

(وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ‌): اين سخن از زبان رؤساى گردنكش قريش است وقتى كه خود را از مبارزه با قرآن عاجز و زبون ديدند، گفتند: چرا معجزه‌اى همچون عصاى موسى و شتر قوم ثمود، ندارد؟ يك جا خداوند جواب اين ايراد را اينطور داد:(أَ وَ لَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ) (عنكبوت 51: آيا براى آنها كافى نيست كه ما بر تو كتاب نازل كرده‌ايم؟) در اينجا جواب ديگرى داده، مى‌فرمايد:

(قُلْ إِنَّ اللَّهَ قادِرٌ عَلى‌ أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً): بگو: خداوند قادر است كه آيه‌اى نازل كند كه برابر خواست آنها باشد.

(وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ‌): ولى بيشتر آنها نميدانند كه اگر خداوند چنين آيه‌اى را نازل كند، در صورتى كه ايمان نياورند، گرفتار عذاب و هلاك ميشوند و اين بر خلاف مصلحت آنهاست. برخى گفته‌اند: يعنى آنها نمى‌دانند كه همين‌