طعن شما قرار گرفته‌اند، بدتر است، خبر بدهم؟ بديهى است كه مسلمانان بدى و بد حالى نداشتند تا آنها از اينها بد حال‌تر باشند. اين روش بحث و مناظره است كه شخص، رعايت حال طرف خود را مى‌كند و بمرام او سخن مى‌گويد. مثل‌(وَ إِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلى‌ هُدىً أَوْ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ) (سبا 24: ما يا شما براه هدايت يا در گمراهى آشكاريم)( مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ غَضِبَ عَلَيْهِ‌): آنان كه از رحمت خداوند دور و بواسطه فسق و كفر، مورد غضب خداوند قرار گرفته‌اند. منظور بيان عقوبت و خوارى آنهاست. برخى گفته‌اند:

خشم خداوند بر آنها اين است كه. مادامى كه در روى زمين هستند، داغ خوارى و فرومايگى و جزيه، بر آنها زده شده است.

(وَ جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنازِيرَ): و آنها را بصورت بوزينگان و خوكان مسخ كرده مفسران گويند: مقصود از بوزينگان اشاره بداستان «روز شنبه» و كسانى است بواسطه نافرمانى آن روز، بوزينه شدند و منظور از خوكان، كسانى هستند كه به «خوان عيسوى» كفر ورزيدند و خداوند آنها را بصورت خوك، در آورد. والبى از ابن عباس روايت كرده است كه: منظور يهوديان است كه بواسطه عصيان «روز شنبه» جوانانشان بصورت بوزينگان و پيرانشان بصورت خوكان مسخ شدند.

(وَ عَبَدَ الطَّاغُوتَ‌): زجاج گويد: عطف است بر(لَعَنَهُ اللَّهُ) به تقدير «من عبد الطاغوت». فراء گويد: عطف است بر «القرده» به تقدير: «و جعل منهم القردة و من عبد الطاغوت» و موصول حذف شده است. لكن حذف موصول پيش بصريان جايز نيست و بنا بر اين قول اول صحيحتر است. مقصود از طاغوت، در اينجا «شيطان» است.

ابن عباس و حسن گويند: آنها شيطان را آن چنان اطاعت كردند كه خداى را. جبايى گويد:

منظور گوساله‌اى است كه يهوديان مى‌پرستيدند، زيرا سخن در پيرامون آنهاست.

بايد دانست كه اين آيه بنا بر قرائت حمزه (و قرائتهاى شاذ ديگر)[1] دليلى براى اثبات عقيده جبريان نخواهد بود (در قرائت حمزه، معناى آيه اين است: خداوند از

[1]- مجموع قرائتهايى كه در اين جمله وارد شده، ده تاست. ما تنها بنقل دو تاى آن كه از قراى هفتگانه بود، اكتفاء كرديم.