بيان آيه 109

اعراب‌

يوم: منصوب است به فعل (اتقوا). يعنى «و اتقوا يوما ...» اين آيه متصل است به‌(وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْمَعُوا) زجاج گويد: نصب آن به‌(لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ) است.

برخى گفته‌اند: نصب آن به فعل محذوف است. يعنى «احذروا».

مقصود

(يَوْمَ يَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ‌): اين آيه، نظير (وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ‌) است (بقره 281: بترسيد از روزى كه بسوى خدا بازگشت ميكنيد) بنا بر اين «يوم» مفعول به است و ظرف نيست، زيرا مقصود اين نيست كه در روزى كه خداوند پيامبران را جمع ميكند، تقوى پيشه كنند. بلكه مقصود اين است: بترسيد از كيفر روزى كه خداوند پيامبران را جمع خواهد كرد، زيرا از روز هم، ترسيدن معنى ندارد، بلكه از عقاب روز قيامت بايد ترسيد. پس مضاف يعنى «كيفر» حذف شده و مضاف اليه، يعنى «يوم» جانشين آن شده است.

(فَيَقُولُ ما ذا أُجِبْتُمْ‌): و به آنها مى‌گويند قوم شما جواب شما را چه دادند؟ اين استفهام براى تقرير و منظور توبيخ منافقان است در وقتى كه در ميان جمعيت صحراى محشر، رسوا مى‌شوند.

(قالُوا لا عِلْمَ لَنا): در اينباره اقوالى نقل كرده‌اند.

1- عطا نقل از ابن عباس و حسن و مجاهد و سدى و كلبى گويند: روز قيامت، چنان مخوف و هول انگيز است كه دلها را به طپش و اضطراب مى‌افكند، تا آنجا كه هر كس هر چه مى‌دانسته، فراموش خواهد كرد. پيامبران نيز از ترس روز قيامت، چنان ناراحت ميشوند كه از جواب اين سؤال عاجز مانده، گويند: ما را علمى نيست. اما