بيان آيه 107- 108

قرائت‌

ابو بكر از عاصم، حمزه، خلف، يعقوب «اسحاق» را بضم تا و كسر حاء و «الاولين» به صيغه جمع قرائت كرده‌اند. حفص از عاصم «استحق» را بفتح تاء و جاء و «الاوليان» به الف تثنيه، قرائت كرده است. ديگران «استحق» را بضم تاء و «الاوليان» را به صيغه تثنيه خوانده‌اند.

اعراب‌

زجاج گويد: اعراب اين آيه، از دشوارترين آيات قرآنى است.[1]

[1]- در اينجا اگر بخواهيم تمام مطالبى كه مؤلف بزرگوار، ذكر كرده است بياوريم، ممكن است براى خوانندگان محترم- كه اكثراً از ادبيات عربى بى‌اطلاعند دشوار آيد، از اينرو در اينجا نظريه مؤلف بزرگوار تفسير بزرگ« الميزان» را مى‌آوريم:

(- مِنَ الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْأَوْلَيانِ‌): اين جمله در محل حال است. يعنى: در حالى كه اين دو شاهد جديد، از بستگان ميت و از كسانى باشند كه دو شاهد اول كه اولى و اقرب به ميت بوده‌اند، بر آنها ظلم كرده‌اند. چنان كه رازى در تفسير خود آورده است و منظور از(الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ ...) اولياى ميت است و خلاصه معنى اين است: اگر معلوم شد كه آن دو شاهد نخستين، بر اولياى ميت، با خيانت و دروغ، ستم كرده‌اند، دو شاهد ديگر از اولياى ميت- كه دو شاهد اول كه پيش از خيانت، نسبت بميت، اولويت داشته‌اند، بر آنها ستم كرده‌اند جاى آنها را مى‌گيرند. اين معنى بنا بر قرائت« استحق به صيغه معلوم است و اما بنا بر قرائت جمهور كه به صيغه مجهول خوانده‌اند، ظاهر سياق آيه آنها نشان مى‌دهد كه:« الاوليان» مبتدا و خبر آن« فاخران و يقومان» است كه به خاطر اهميت، محترم شده و معنى اين است. اگر معلوم شد آنها خيانت كرده‌اند، دو نفر كه نسبت به ميت، اولويت دارند و غير از آن دو نفر اول از اولياى ميت هستند كه بر آنها ستم شده، جانشين آنها ميشوند.

عاصم- بنا بنقل ابو بكر- و حمزه و خلف و يعقوب« الاولين» به صيغه جمع- مقابل آخر- قرائت كرده‌اند. ظاهراً معناى آن اوليا و آنهايى است كه حق تقدم دارند. از نظر اعراب، بدل يا صفت« الذين» خواهد بود.

مفسران در تركيب اجزاى اين آيه، وجوهى ذكر كرده‌اند كه اگر براى بدست آوردن معناى تمام آيه، اين وجوه را در هم ضرب مى‌كنيم به صدها وجه مى‌رسد.( الميزان ج 6 ص 212)