اعراب‌

ان: در اين كلمه چهار وجه است: 1- حرف نفى، چنان كه در آيه شريفه بكار رفته 2- مخفف «انّ» مثل:(وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً) (سوره بقره 143 يعنى همانا بزرگ بود) كه بدنبال آن حتماً لام تاكيد در مى‌آيد 3- حرف شرط و جازم، مثل:

(إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى‌ فَلَنْ يَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً) (سوره كهف 57 يعنى اگر آنان را بسوى هدايت دعوت كنى، هرگز هدايت نمى‌يابند) 4- حرف زايد مثل:

يعنى عادت ما ترس نيست ولى مرگ ماست و دولت ديگران‌( لَعَنَهُ اللَّهُ‌): جمله منصوب و صفت «شيطاناً» لاتخذن: داراى لام قسم و همچنيين «لاضلنهم و ما بعد آن در اين موارد حرف قسم بر سر جواب قسم آمده و خود قسم حذف شده است و علت اينكه لام بر سر جواب قسم مى‌آيد اين است كه در حقيقت جواب قسم است كه بخاطر آن سوگند ياد مى‌شود.

مقصود

در آيه پيش در باره اهل شرك و گمراهى ايشان سخن گفت، اكنون در باره حالات و كردار ايشان چنين مى‌گويد:

(إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً): اينها در پرستش خود خداوند را رها كرده و مادگانى را پرستش مى‌كنند. در باره «اناث» (مادگان) اقوالى است:

1- منظور بتهاست: زيرا آنان بتها را بنام زنان: لات، عزّى، منات، اساف و نائله، نامگذارى مى‌كردند. اين قول از ابن مالك، سدى، مجاهد و ابن زيد است.

ابو حمزه ثمالى در تفسير خود گويد: در هر يك از بتها شيطان ماده‌اى بود كه خادمان كعبه، او را مى‌ديدند و با او سخن مى‌گفتند. اين كار را شيطان كرده بود و خداوند فرموده:

(إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً) و سپس او را لعن كرد.

گفته‌اند: لات نام سنگى و عزى نام درختى بود، عرب اين دو كلمه را اسم خاص آن دو بت قرار دادند. برخى گفته‌اند: عزّى مؤنث اعز و الات مونث «اللَّه» است. حسن‌