((أَ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ)) صورت اين جمله صورت استفهام و معناى آن انكار است بر منكرين بعث و قيامت. يعنى. آيا خيال نميكند كافر ببعث و نشور يعنى جنس كافرها.

((أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ)) يعنى ما هرگز او را بصورت اوّليه بر نميگردانيم و او را از نو نميآفرينيم بعد از اينكه خاك شده بود. پس از بعثت و روز قيامت كنايه بجمع عظام آورده.[1] آن گاه فرمود:( (بَلى‌)) آرى آن را جمع ميكنيم.

((قادِرِينَ عَلى‌ أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَهُ)) زجاج و جبائى و ابى مسلم گويند: ما توانا هستيم كه سر انگشتان او را يكسان قرار دهيم بنا بر آنچه كه باشد گر چه كم و كوچك باشد استخوانهاى آن چنانچه هست و تركيب دهيم ميان آنها تا سر انگشتان يكسان شود. و كسى كه توانايى بر جمع استخوانهاى ريز و كوچك را دارد بر جمع و تركيب استخوانهاى بزرگ تواناتر است.

ابن عبّاس و قتاده گويند: يعنى ما قدرت داريم كه سر انگشتان او را مانند

[1] مترجم گويد: محدّث بحرينى در تفسير برهان باسنادش از حلبى آورده كه گفت شنيدم كه حضرت صادق 7 ميفرمود: بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسانُ لِيَفْجُرَ أَمامَهُ يعنى تكذيب كند امام خود را. و گفت بعضى از اصحاب ما از معصومين : روايت نموده‌اند لِيَفْجُرَ أَمامَهُ يعنى اوّل و دوّمى اراده كردند كه حيله كنند امير المؤمنين على 7 را. ميگويم ممكن است اشاره بنقشه آنها در قتل آن بزرگوار باشد كه خالد بن وليد لعنه اللَّه را براى اين كار در نماز صبح امر كردند. ولى ابو بكر پشيمان شد و قبل از سلام نمازش گفت يا خالد لا تفعل ما امرتك و السّلام عليكم و رحمه اللَّه و بركاته. اى خالد آنچه را كه بتو امر كردم نكن ....