روشن شدن نادانى و گمراهى و زشتى افعال آنان.

((إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ)) مراد از( (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ)) انّ ساعات اللّيل است چون ساعات از ليل ناشى و ايجاد ميشود، و در واقع تقدير جمله چنين است:

انّ اللّيل النّاشئة. و بنا بر اين معناى جمله اينست همانا ساعتهاى شب.

ابن عبّاس گويد: آن تمام شب است براى اينكه بعد از روز ميآيد.

مجاهد گويد: آن ساعت تهجّد از شب است.

عبد اللَّه بن مسعود و سعيد بن جبير گويند. بلغت حبشيه آن شب خيزيست.

عايشه گويد: آن قيام بعد از خواب است.

حسن و قتاده گويند: آن قيام بعد از نماز عشاء است.

از حضرت باقر و حضرت صادق 8 روايت شده كه فرمودند آن قيام آخر شب است تا نماز شب.

((هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً)) يعنى آن سنگين‌تر و پر زحمت‌تر و دشوارتر است براى اينكه شب موقع راحت و آسايش و عمل در آن موجب زحمت و ناراحتى است بنا بر قرائت كسى كه وطأ بكسر واو و الف ممدود خوانده است معنايش اينست كه توافقش بيشتر براى گوش و چشم است يعنى كه قلب و زبان و گوش مصلّى توافق بر فهميدن و فكر كردن دارد زيرا قلب در آن وقت مشغول بچيزى از امور دنيا- نيست.

((وَ أَقْوَمُ قِيلًا)) يعنى درست‌تر است براى قرائت و ثابت‌تر است براى سخن بجهت فراغت و آرامش دل و جدا بودن از آنچه را دل را مشغول ميدارد (و اين قول از انس و مجاهد و ابن زيد است) حضرت صادق عليه‌