(تَدْعُوا مَنْ أَدْبَرَ وَ تَوَلَّى‌) قتاده گويد: آتش بسوى خودش ميخواند كسى را كه ادبار از ايمان نموده و اعراض از طاعت خدا و رسول نمايد و مقصود اينست كه اين آتش كافرى را رها نميكند پس مثل آنست كه كافرها را ميخواند پس آنها از روى كراهت و ناراحتى اجابت ميكنند.

و بعضى گفته‌اند: البتّه خداى تعالى آتش را بزبان ميآورد تا كافرها را بسوى خود بخواند.

جبائى گويد: يعنى زبانيه آتش ميخواند كسى را كه پشت نموده و اعراض از حقّ كرده پس خداى سبحان دعوت زبانيه را دعوت از آتش قرار داده است.

و بعضى گفته‌اند: ميخواند يعنى عذاب ميكند. مبرّد اين را از خليل، روايت كرده گويد: ميگويند خدا تو را خواند يعنى عذاب نمود تو را.

(وَ جَمَعَ‌) مال را( فَأَوْعى‌) يعنى آن مال را در بانگ يا صندوق نگاه داشته و صرف در طاعت خدا نميكند. زكاتش را نميدهد. بوسيله آن صله رحم نمى‌نمايد.

و بعضى گفته‌اند: از مسير باطل و حرام جمع و از صرف كردن در راه حقّ منع ميكند.

(إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً) البتّه انسان حريص خلق شد، يعنى بخيل ممسك كه از شدّت و بسيارى حرص جزع ميكند. اهل بيان گفته‌اند:

تفسير اين آيه در آيه بعد است.

(إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً) يعنى هر گاه نادار شود و تهيدست گردد خوددارى و صبر نكند. و هر گاه ثروتمند و توانگر گردد-