كيست كه پناه دهد. و بيدار شويد. پس كيست براى شما بياورد چنانچه مى‌گويى قم فزيد قائم. برخيز كه زيد ايستاده است. گويد فاء جواب شرط نيست جواب شرط فقط مدلول. أ رايتم. است گويد اگر خواستى فاء را زايد بگير مثل فاء در قول خدا فلا تحسبنّهم. و استفهام ساد مسدّد و مفعول أ رأيتم است مثل قول ايشان أ رأيت زيد اما فعل آيا زيد را ديدى چه كرد. و اين از مطالب دقيقه اوست.

مقصود و تفسير:

سپس خداوند سبحان مثلى براى كافر و مؤمن زده و فرموده‌( أَ فَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلى‌ وَجْهِهِ‌) يعنى آيا كسى كه سرش بزمين افكنده و راه را نميبيند و نه كسى كه از جلوى او ميآيد و نه راست و چپ خود را مينگرد و او كافريست كه تقليد (كوركورانه) ميكند نميداند آيا او حقّ است و يا اين باطل است.

(أَهْدى‌ أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا) هدايت يافته‌تر است يا آنكه راست ايستاد راه و تمام جهات را مى‌بيند پس قدمش را جايى ميگذارد كه نلغزد. و او مؤمن چنانست كه راه حقّ را شناخته و پيموده و در آن مستقيم و ثابت مانده و ممكن است براى او رفع ضرر از خود نموده و جلب منفعت بسوى خود كند.

(عَلى‌ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ‌) يعنى بر راه آشكار محكم و اين معنى قول ابن عبّاس و مجاهد است و قتاده گويد: البتّه اين در آخرت است خداوند كافر را در روز قيامت محشور ميكند در حالى كه بر رو افتاده است چنان كه فرموده:( وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى‌ وُجُوهِهِمْ‌). ما روز قيامت ايشان را بر صورت ايشان محشور ميكنيم.

((قُلْ)) بگو اى محمّد باين كافران‌( هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ‌) اوست آن كسى كه‌