و براى خداست بر ذمّه مردم حجّ خانه خدا بر كسانى كه توانايى رفتن به آنجا را دارند و در آنست بيان اينكه اين تأسّى براى كسيست كه بترسد از خدا و به ترسد عقاب آخرت را.

و بعضى گفته‌اند: اميد ثواب خدا و آنچه را كه عطا ميكند او را از ثواب در روز قيامت داشته باشد.

((وَ مَنْ يَتَوَلَّ)) يعنى و كسى كه اعراض از اين اقتداء و تأسّى بابراهيم و پيامبران و مؤمنين و كسانى كه با او هستند نمايد، پس قطعا خطا كرده حظ و نصيب خودش را و گذشته است از آنچه سودش بر او برميگردد پس آن را حذف كرده براى دلالت كلام بر او و آن قول اوست:

((فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ)) پس براستى كه خداوند خود بينياز ستوده كردار است، يعنى بينياز و مستغنى از مردم و پسنديده در تمام كردارش ميباشد پس اعراض او زيانى بوى وارد نميكند و لكن بخودش ضرر زده است.

((عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ)) نزديكست كه خدا ميان شما و كسانى كه از مشركان قريش دشمنى كرديد يعنى از كفّار مكّه.

((مَوَدَّةً)) دوستى بسبب اسلام قرار ميدهد.

مقاتل گويد: چون خداوند سبحان امر نمود مؤمنين را بعداوت با كفّار پس با خويشان و نزديكان خود دشمنى كردند، پس اين آيه نازل شد.

و مقصود اينست كه موالات و دوستى كفّار سودى ندارد، و خداوند سبحان قادر و تواناى بر اينست كه ايشان را موفّق براى ايمان و تحصيل دوستى بين شما و ايشان نمايد، پس بوده باشيد بر اميد و طمع از خدا كه اين مودّت را بوجود آورد و حقيقة هم نمود هنگامى كه اسلام آوردند در سال فتح مكّه پس مودّت بين‌