نيز در اين آيه اشاره شده است به اينكه معدوم در علم راه دارد.

(سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ) از ابن عباس نقل شده است يعنى: اين است سنت من در باره آنان كه از من اطاعت ميكنند و آنان كه نافرمانيم مى‌نمايند:

هميشه ياورانم را يارى نموده دشمنانم را خار ميسازم.

بعضى گفته‌اند يعنى: اين روش خداوند و عادت ديرين او نسبت به اقوامى است كه با پيامبران خود ميجنگند: شكست خورده كشته شوند.

(وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا) يعنى سنت الهى در يارى پيامبرانش تغيير پذير نخواهد بود.

(وَ هُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ) خداوند رعب شما را در دل آنان افكند و باعث شد كه آنان از شما دست بردارند.

(وَ أَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ) و شما را از جنگ كردن با آنان نهى فرمود.

(بِبَطْنِ مَكَّةَ) يعنى در محل حديبيه.

(مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ) خداوند اينجا منتى بر مؤمنينى گذاشته است كه بين دو گروه مانع شده است و نگذاشته است با يكديگر بجنگند تا آنكه بين آنان صلح برقرار گرديده است كه اين صلح بيش از فتح مكه ارزش داشت.

(وَ كانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيراً) تفسير آن گذشت، آن گاه خداوند از سبب منع ورود پيامبرش در اين سال به مكه ياد كرده مى‌فرمايد:

(هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ) يعنى قريش مانع شدند كه شما بطواف خانه خدا رفته از احرام عمره خود محل شويد.

(وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفاً أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ) يعنى: مانع شدند قربانى پيامبر و آن شترانى همراه حضرت بود كه هفتاد شتر قربانى بود تا آنكه به محلى بنام ذى الحليفه رسيدند، حضرت كوهان شتران خود را بعلامت قربانى زخم كرده احرام عمره بست تا اينكه وارد حديبيه شدند، و آنجا بود كه مشركين مانع رفتن‌