است يعنى: تناب را پرتاب كرد بمعنى سخت تا بدادن آن، و رجل مجدول الخلق يعنى مردى تند خوى، و بعضى هم گفته‌اند اصل آن از جداله است، بمعنى زمين، باين معنى كه گويا هر كسى ميخواهد طرف خود را زمين بزند.

معنى آيات:

سپس خداوند از انتقامش نسبت بفرعون و قومش خبر داده ميفرمايد:

((فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ)) يعنى همين كه ما را بخشم آوردند بطرفدارى دوستانمان از آنان انتقام گرفتيم، از ابن عباس‌[1] و مجاهد آمده است كه آسفونا يعنى اغضبونا.

و خشم خداوند بزرگ بر گناهكاران آنست كه اراده عقوبت آنان ميفرمايد همانگونه كه رضايتش نسبت به اطاعت عبارتست از اراده دادن پاداش نيكى كه بخاطر فرمانبردارى استحقاق آن را يافته‌اند.

و بعضى هم گفته‌اند كه آسفونا بمعنى آسفو رسلنا است زيرا اسف به معنى اندوه در خدا راه ندارد[2].

((فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعِينَ)) همه را غرق كرديم بطورى كه احدى از آنان نجات نيافت.

[1] تفسير ابن عباس ص 306:( فَلَمَّا آسَفُونا) اغضبوا نبيّنا موسى و مالوا الى غضبنا. يعنى همين كه پيامبر ما موسى را خشمناك ساختند، و خود را در معرض خشم ما قرار دادند)

[2] التوحيد للصدوق ص 168 از حضرت صادق( ع) روايت( شده است كه درباره اين آيه:« فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا» فرمودند:

خداوند بزرگ همانند ما خشمناك نميگردد، و لكن براى خود دوستانى آفريده است كه خشم ميكنند و راضى ميگردند، و آنان مخلوق بوده تحت تدبير الهى قرار دارند، و رضايت آنان را بمنزله رضايت خود، و خشم آنان را بجاى خشم خود قرار داده است، زيرا خداوند آنان را دعوت كنندگان و راهنمايان بسوى خود قرار داده است، و بهمين سبب است كه خشم آنان خشم خدا و رضايت آنان رضايت الهى است.

اينطور نيست كه خشم بذات خدا برسد همانگونه كه در ذات مردم اثر ميگذارد، بلكه هر چه كه نسبت رضا و غضب بخدا داده شده است همه‌اش بهمان معنى است كه گفتيم، و نيز خداوند فرموده است:

« من اهان لى وليّا فقد بارزنى بالمحاربة، و دعانى اليها»

يعنى:« هر كس نسبت به يكى از دوستان من اهانت كند آشكارا بجنگ من آمده و مرا بستيز با خود فرا خوانده است».( و نيز فرموده است:(مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ‌)- نساء آيه 80» يعنى:« هر كس فرستاده مرا اطاعت كند فرمان مرا برده است».

و نيز فرموده است:(إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ‌)- فتح آيه 10» يعنى:« كسانى كه با تو بيعت كرده‌اند، جز اين نيست كه با خدا بيعت نموده‌اند».

و تمام اينها و هر صفتى مانند آن كه بخدا نسبت داده ميشود همانطور است كه برايت گفتم. و چنين است رضا و غضب خدا و غير از اين دو صفت، از صفات ديگر كه مانند آنها است، اگر خشم و ناراحتى در آفريدگار جهان را داشت با اينكه اين صفات را نيز خداوند آفريده است، انسان ميتوانست بگويد:

آفريدگار هم روزى نابود شود، زيرا اگر ناراحتى و خشم در او راه يافت متغيّر خواهد شد، و اگر تغيير در او راه يافت از نابودى در امان نخواهد بود، و اگر اينطور بود آفريدگار از آفريده شناخته نميشد و قادر از مقدور مشخص نميگرديد، و خالق از مخلوق معلوم نميشد.

خداوند از اين گفتار بسيار برتر و منزّه‌تر است، او خالق اشياء است بى‌آنكه به آنان نيازى داشته باشد، و چون اشياء را بدون نياز آفريده است حد و كيف در او محال است، آنچه گفتيم انشاء اللَّه درك كن.