معنى كرده‌اند كه قرآن را به اين كه حق يا بر اين كه حق است نازل كرديم كه واجب است در موجب و مقتضاى آن نظر كرد، آن چه قرآن صحيح دانسته درست دانست و آن چه را قرآن فاسد كرده فاسد نمود و آن چه را قرآن ترغيب كرده واجب است به آن عمل كرده و آن چه را قرآن از آن باز داشته، از آن اجتناب كرد، و آن چه را قرآن به آن دعوت كرده رشد بوده و آن چه قرآن از آن اعراض كرده ناحق و باطل است.

(فَمَنِ اهْتَدى‌) (آن كه هدايت جويد) به آن چه داراى ادله است‌( فَلِنَفْسِهِ‌) (براى خويش است) زيرا كه نفع آن سرانجام به او بازگردد( وَ مَنْ ضَلَ‌) (و آن كه گمراه شود) از آن و تجاوز كند( فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها) (پس همانا بر آن گمراه شود) يعنى به ضرر خود گمراه گردد زيرا ضرر آن كه عقاب باشد بر خود انسان باز مى‌گردد.

(وَ ما أَنْتَ‌) (و نيستى تو) اى محمد( عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ‌) (وكيل بر ايشان) يعنى تو مراقب نيستى. كه حق را به قلب آنان رسانده و بر ايشان محافظت كنى تا ترك نكرده و از آن منصرف نشوند، زيرا كه تو نمى‌توانى آنان را اكراه و اجبار به اسلام كنى، يا تو كفيل ايشان نيستى كه لازم باشد ايمان آنان را نگهدارى كنى، پس تنها وظيفه تو تبليغ دين است.( اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها) (خداوند مى‌ربايد نفسها را هنگام مرگشان) يعنى خداوند در مى‌يابد و مى‌گيرد آنها را چون مرگشان فرا رسيده و سرآمدشان سپرى شود، و مقصود هنگام مرگ بدنها و جسدهاى ايشان است، پس مضاف در اين كلام حذف شده است.

(وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها) (و آن كه نمرده است در خوابگاهش) يعنى و نيز خداوند مى‌ربايد روح آن را كه در خوابگاهش نمرده است. آن كه در هنگام خواب بيرون مى‌رود عبارت از نفسى است كه داراى عقل و تميز باشد و آن‌