هر دانه‌اى كه موجب قوت و تغذيه آنها ميشود مانند گندم و جو و برنج و غير آنها از حبوبات و دانه‌ها( فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ‌) يعنى پس از بعضى از دانه‌ها ميخورند( وَ جَعَلْنا فِيها جَنَّاتٍ‌) و قرار داديم در آن زمين باغهايى‌( مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ‌) از خرما و انگور و خبر اين نيست كه اختصاص بدو قسم از ميوه‌ها داد براى فراوانى و منافع آن دو( وَ فَجَّرْنا فِيها مِنَ الْعُيُونِ‌) يعنى و شكافتيم در اين زمين مرده يا در اين باغها چشمه‌هايى از آب تا آنكه انگورها و خرماها آبيارى شوند سپس خداى سبحان بيان كرد كه او اين كار را نكرده است. مگر آنكه‌( لِيَأْكُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ‌) از ميوه نخيل كه خرما باشد بخورند ضمير" ثمره" بيكى از آن دو درخت خرما و انگور برميگردد چنانچه فرمود( وَ لا يُنْفِقُونَها فِي سَبِيلِ اللَّهِ‌) و مقصود اينكه هدف و غرض ما سود ايشانست باين باغها و منتفع شدن ايشانست بخوردن ميوه‌هاى باغها.

(وَ ما عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ‌) يعنى دستهاى ايشان اين ميوه‌ها را بثمر رساند هر گاه (ما) را نافيه بدانيم، ضحاك گويد: يعنى آن باغها را آباد مى‌بينند و حال آنكه كار و صنعتى براى ايشان در آن نيست، مقصود اينكه آن از صنعت خالق و آفريدگار است و داخل در مقدورات و كارهاى مخلوقات و آفريده‌ها نيست، و هر گاه (ما) بمعناى الذى و موصول باشد، پس تقديرش اينست كه آنچه دستهاى فعّال ايشان نموده از اقسام چيزهايى كه از خرما و انگور ساخته ميشود براى زيادى منافع آن.

و بعضى گفته‌اند: تقديرش (و ان ثمره ما عملته ايديهم) و از ميوه چنانى كه دستهاى ايشان كار كرده يعنى كاشته درختهاى آن را و زراعتهايى كه كوشش در شخم زدن و شيار نمودن زمين آن نموده.