اعراب:

(أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لا يَرْجِعُونَ‌) بدل از(" كَمْ أَهْلَكْنا") است و تقديرش (الم يروا انّهم اليهم لا يرجعون) و كم در محلّ نصب باهلكنا ميباشد.

تفسير:

سپس خداوند سبحان كفّار مكه را ترسانيده و فرمود:

(أَ لَمْ يَرَوْا) آيا ندانستند گروه كفّار( كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ‌) يعنى چندين قرن و زمان هلاك كرديم پيش از ايشان از قرنها و زمانها مثل قوم عاد و ثمود و قوم لوط و غير آنها را.

(أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لا يَرْجِعُونَ‌) يعنى آيا ندانستند كه قرنهايى كه ما هلاك- كرديم ايشان را برنميگردند بسوى ايشان يعنى بدنيا برنميگردند آيا عبرت نميگيرند بسرنوشت ايشان، و وجه تذكّر و يادآورى بكثرت هلاك شدگان اين است كه مقصود، شما هم بزودى مثل حال آنها ميشويد، پس نگاهى بخودتان كنيد و به‌ترسيد كه مبادا موجب هلاكت بيايد و شما در غفلت و غرور باشيد چنانچه براى ايشان آمد و اهل هر زمانى را قرن ناميد براى نزديك بودن آنها در وجود.

(وَ إِنْ كُلٌّ لَمَّا جَمِيعٌ لَدَيْنا مُحْضَرُونَ‌) يعنى اينكه امّتها در روز قيامت حاضر ميشوند، پس آنها را نگاه ميدارند براى آنچه در دنيا عمل كرده‌اند يعنى و تمام گذشتگان و باقيماندگان برانگيخته ميشوند براى حساب.

(وَ آيَةٌ لَهُمُ‌) يعنى و نشانه و دليل قاطع براى ايشان بر قدرت و توانايى ما بر روز رستاخيز( الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْناها) يعنى زمين خشك و بايرى كه گياهى نميروياند ما زنده گردانيم بسبب رويانيدن گياه‌( وَ أَخْرَجْنا مِنْها حَبًّا) يعنى‌