در معناى اين جمله دو قول است:

1- خطاب متوجه بمردمى است كه خود را بنام صاحبان توكّل به خدا شناسانده و توشه و ذخيره‌اى نداشتند و ميگويد شما بايد براى خود غذا و توشه ذخيره كنيد و زحمت خودتان را به دوش ديگران نيندازيد ولى بدانيد كه بهترين توشه‌ها تقوى و پرهيزكارى است (حسن- قتاده و مجاهد).

2- از اعمال صالحه و كارهاى نيك توشه برداريد كه بهترين توشه‌ها تقوى است.

ذكر اين جمله پس از بيان احكام حج براى بيان اين مطلب است كه موقعيت حج سزاوارترين و بهترين وقتى است كه در آن بايد اعمال نيك انجام داده و از آنها توشه گرفت.

(وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ ...)- اى صاحبان عقل و بصيرت در آنچه امر كرده يا نهى نموده‌ام پرهيزكارى را پيشه كنيد.

[سوره البقرة (2): آيه 198]

(لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ اذْكُرُوهُ كَما هَداكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ (198))

[ترجمه‌]

گناهى بر شما نيست كه از پروردگار خويش فزونى خواهيد و چون از عرفات سرازير شديد پس خدا را در مشعر الحرام ياد كنيد، بياد او باشيد كه شما را پس از آنكه در گمراهى بوديد هدايت كرد

شرح لغات‌

جناح- باك- گناه دينى و انحراف از راه راست.

تبتغوا- طلب كنيد از «ابتغاء» بمعناى طلب و خواستن.

افضتم- كوچ كرديد سرازير شديد از «فيض و فيضان آب بمعناى سر ريز و سرازير شدن آن است.

عرفات- اسم ناحيه مخصوصى است كه وقوف در آن در روز عرفه براى حج واجب است در مناسبت ناميدنش باين اسم اين وجوه بيان شده است.

1- ابراهيم در اين روز فهميد آنچه برايش قبلًا توصيف شده بود (از حضرت‌