خود هرگز دست برنميداريم در اين حال اين آيه نازل گرديد».

از ضحاك نقل شده است كه «اين آيه درباره كفّار قريش نازل گرديده است»

تفسير:

چون در آيات گذشته ذكر كفّار بميان آمد خداوند حال آنها را از لحاظ تقليد و قبول نكردن اسلام و نپذيرفتن حقايقى كه به پيغمبر اسلام 6 در قرآن مجيد نازل گرديده است تذكّر داد و فرمود:

(وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ ...)- در مرجع ضمير اختلاف است بعضى گفته‌اند كه آن به «من» در گفتار خداوند(وَ مِنَ النَّاسِ «مَنْ» يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً)[1] برميگيرد كه مراد از آن مشركين عرب است برخى ميگويند به «ناس» در قول خداوند( يا أَيُّهَا النَّاسُ‌)[2] برميگردد بنا بر اين از «خطاب» به «غيبت» عدول شده است چنان كه در(حَتَّى إِذا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَ جَرَيْنَ بِهِمْ بِرِيحٍ)[3] نيز اين عدول بعمل آمده است بعضى گفته‌اند مرجع ضمير كفّار است زيرا ذكرى از آنها قبلًا بميان آمده است بعلاوه، جائز است كه ضمير بكفّار برگردد هر چند قبلًا ذكرى از آنها بميان نيامده باشد زيرا ضمير همانطور كه بمذكور در كلام برميگردد بمعلوم نيز برمى‌گردد و قائل پيغمبر اسلام 6 و مسلمانان بودند كه بآنها مى‌گفتند:

(اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ ...)- يعنى از قرآن و شرايع اسلام پيروى كنيد بعضى گفته‌اند مراد اين است كه در حلال و حرام از آنچه خداوند نازل فرموده است پيروى كنيد.

(قالُوا ...)- كفّار مى‌گفتند.

(بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَيْنا عَلَيْهِ آباءَنا ...)- بلكه ما از آئينى كه پدران خود را در

[1] اين جمله در آيه 165 گذشت.

[2] در آيه 168 همين سوره

[3] آيه 22 سوره يونس يعنى تا آن گاه كه در كشتى باشيد و باد ملائمى آن را بحركت درآورد شما شادمان گرديد.