1- ابن عباس و غير او ميگويند: «يعنى كسى كه بعد از انجام طواف و سعى واجب طواف و سعى مستحبّ بجا بياورد».

2- اصمّ ميگويد: «مراد اين است كسى كه پس از انجام حج و عمره واجب حج و عمره مستحبى بجا بياورد».

3- حسن ميگويد «يعنى كسى كه بانواع خيرات و طاعات اقدام كند».

مؤلّف: كسانى كه سعى ميان صفا و مروه را در حج و عمره اصلًا واجب نميدانند اين جمله را اين طور تفسير مى‌كنند كه كسى كه سعى ميان صفا و مروه را بعنوان مستحبّ بجا بياورد.

(فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَلِيمٌ ...)- خداوند باو پاداش عنايت مى‌كند و علّت اينكه خداوند نسبت بخود كلمه «شاكر» را ذكر كرد اين بود كه خواست نسبت ببندگان خود تلطّف نموده با آنها از روى لطف و بزرگوارى سخن گفته باشد چنان كه فرمود( مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً)[1] يعنى كيست آنكه بخداوند قرض نيكو بدهد. و حال اينكه مسلّم است كه خداوند محتاج نيست تا قرض كند ولى اين تعبير را از روى تلطّف كرده است يعنى با بندگان خود نحوه معامله كسى كه قرض بخواهد انجام ميدهد در مورد اين آيه نيز چون خداوند بمقتضاى كرم و بزرگوارى با بندگان خود معامله سپاسگزاران را انجام ميدهد و براى بندگان خود در برابر عبادت و اطاعت ثواب و ثناء مقرّر ميدارد لذا خود را «شاكر» ناميده است.

و اينكه خود را «به عليم توصيف كرده باين منظور است كه او بافعال شما عالم است و بشما جزا و پاداش عنايت خواهد كرد بعضى ميگويند «مراد اين كه خداوند بمقدار جزا علم دارد و از حق كسى چيزى فروگذار نمى‌كند.»

آيا سعى ميان صفا و مروه واجب است؟

اين آيه دلالت دارد بر اينكه سعى ميان صفا و مروه عبادت است در اين موضوع‌

[1] آيه 245 سوره البقره و آيه 11 سوره الحديد