از «مداده» چيزى است كه بآن مينويسند.

مقصود:

سپس خداوند موضوع گذشته را كه در خلقت آسمانها و زمين بود تأكيد نموده چنين ميفرمايد:

(لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌): براى خدا و ملك او است آنچه كه در آسمانها و زمين بود همه مخلوق پروردگار و- آن چنان منظم و حكيمانه خلق شده- كه براى احدى جاى اشكال و اعتراض نمى‌باشد.

(إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُ‌): البته خداوند بى‌نياز از سپاس، سپاس‌گزاران است.

(الْحَمِيدُ): اما در حقيقت استحقاق ستايش و تعظيم را دارد.

(وَ لَوْ أَنَّ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ):

و اگر آنچه در زمين درخت است قلم شود و هفت دريا بآن كمك دهد و همه دوات شده، بنويسند كلمات خدا را قلم شكسته و دوات تمام شود.

(ما نَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهِ‌): تمام نشود كلمات خداوند و تفسير اين جمله را در سوره كهف گفتيم و بهتر آنست كه مقصود از كلمات تمام آنچه را كه در تحت قدرت و علم خدا است باشد زيرا قدرت خدا غير متناهى و مقدوراتش نيز غير متناهى خواهد بود و بنا بر اين كلماتى كه دلالت بر آن مقدورات دارد او نيز غير متناهى ميگردد و آب دريا و درختان دنيا متناهى و كافى نخواهد شد.

(إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ): البته خدا قدرتمند بر تمام آنچه گفته شد ميباشد.

(حَكِيمٌ‌): درستكردار و هر چه را طبق مصلحت و ظرفيت او ميآفريند.

(ما خَلْقُكُمْ وَ لا بَعْثُكُمْ‌): نيست آفريدن و بر انگيختن شما مردم در قيامت.

(إِلَّا كَنَفْسٍ واحِدَةٍ): مگر مانند آفريدن و بر انگيختن يك نفر، زيرا قدرت خداوند عام بوده و هيچگونه زحمت و مشقتى براى او ندارد كه شما را ابتداء در اين جهان آفريده و در جهان قيامت بر انگيزد بعد از آنكه مردگان باشيد.

«مقاتل» گويد: كفار قريش با خود ميگفتند در اين جهان خدا ما را بعد از