(أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ‌): «زجاج» گويد معنى اين جمله «لان يشكر للَّه» يعنى تا شكر كند خداوند را، مى‌باشد و ممكن است «ان» در اينجا مفسره بوده و تأويلش «قلنا له اشكر للَّه على ما اتاك» باو گفتم كه خداوند را بر آنچه بتو داده سپاس گذار باش، باشد.

(حَمَلَتْهُ أُمُّهُ‌): جمله در محل نصب و با تقدير «قد» حال مى‌باشد و عاملش معنى فعلى است كه جمله‌(وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ) بآن دلالت كرده زيرا او در معنى چنين است كه «امر نموديم بانسان كه نسبت بپدر و مادر احسان كند در حالى كه او روزى محمول مادرش بود» و نظير اين آيه، آيه شريفه ديگرى است كه فرمود(كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً) كه در تقدير و حالكم انكم كنتم امواتا بوده است.

وهناً: مصدر فعل محذوفى كه در محل حال است ميباشد و تقديرش «تهن وهنا» بوده و جمله «على وهن» صفت براى وهنا خواهد بود و ممكن است كه متعلق به عامل در وهنا باشد.

معروفاً: صفت براى مصدر محذوف و تقديرش «مصاحبا معروفا» يعنى بآنان كمكى نيكو و پسنديده كن، ميباشد.

مقصود:

در اينجا خداوند بكلام پيشين خود اشاره نموده چنين ميفرمايد:

(هذا خَلْقُ اللَّهِ‌): آنچه را كه گفته شد از آسمانها با بزرگى و بلنديش در خلقت و همچنين زمين و موجودات آن همه خلقت و آفرينش خداوند جهان است كه ايجاد آنها نموده.

(فَأَرُونِي ما ذا خَلَقَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ‌): پس نشان دهيد چه چيز را آفريده خدايان مشركين كه غير خداوند جهان، آنها را پرستيده و عبادت مى‌كنند.

(بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ‌): نه چنين است آنان نه جوابى براى اين سخن داشته و نه ميتوانند انگشت روى چيزى بگذارند كه بت‌ها و خدايان آنان آفريده باشد پس اين موضوع باعث نشده كه از بت‌ها پيروى و بآنها عبادت كنند بلكه خواسته‌اند از حقيقت آشكارا برگشت نموده و در گمراهى واقع شوند و با اين‌