كند نميشود چيزى به او حالى كرد، آدمى كه بر جهل خود مصمم است، مانند مرده و مانند آدم كر است و به هيچ وجه گوش به دعوت نميدهد و فكر خود را در باره آن بكار نمى‌اندازد.

(وَ ما أَنْتَ بِهادِي الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ‌): تو كوران را نميتوانى از راه ضلالت برگردانى. اينها هم مثل كوران از آيات و معجزات تو بهره نميگيرند. در اينجا جهل را بمنزله كورى قرار داده است. زيرا همانطور كه كورى انسان را از ديدن باز ميدارد، جهل هم انسان را از تشخيص حقيقت مانع مى‌شود.

(إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ‌): حق را كسى از تو مى‌شنود كه تسليم و منقاد و اهل ايمان و نظر در آيات ما باشد.

در اينجا قبول حق را شنيدن آن و ترك قبول حق را نشنيدن آن حساب كرده است.

(وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ‌): هنگامى كه عذاب بر آنها واجب گردد، جنبنده‌اى در ميان صفا و مروه خارج مى‌كنيم تا مؤمن را خبر دهد كه مؤمن است و كافر را خبر دهد كه كافر است. در اين وقت است كه تكليف برداشته مى‌شود و توبه كسى قبول نميگردد. يكى از نشانه‌هاى قيامت همين است. گفته‌اند:

هيچ مؤمنى و منافقى نميماند مگر اينكه از اين جنبنده مطلع مى‌شود. شبى بيرون مى‌آيد كه مردم بسوى منى مى‌روند.

برخى گفته‌اند: اين جنبنده هنگامى خارج مى‌شود كه كار آنها به جايى رسد كه هيچيك از آنها رستگار نشوند.

قتاده گويد: يعنى هنگامى كه خدا بر آنها غضب كند.

برخى گفته‌اند: در وقتى كه قيامت نزديك شده و عذاب آنها را فرا گيرد.

ابو سعيد خدرى و ابن عمر گويند: هنگامى است كه امر بمعروف و نهى از منكر را ترك كنند.

از على (ع) پرسيدند: دابه (جنبنده) چيست؟ فرمود: بخدا سوگند كه دم‌