مى‌گويد: در برابر كسى كه جهالت ميكرد، جهالت نميكردند. حسن گويد: روزها كه در ميان مردم منتشر مى‌شدند، اخلاقشان اين بود. اما شب آنها هم بهترين شبها بود. با خداى خود خلوت مى‌كردند و براز و نياز مى‌پرداختند. چنان كه ميفرمايد:

(وَ الَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِياماً): شب‌ها بيدار مى‌مانند و در پيشگاه خداى خود گاه در حال قيامند و گاه در حال سجود و از خداى خود درخواست پاداش مى‌كنند.

(وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذابَها كانَ غَراماً):

و ميگويند: خدايا عذاب جهنم كه دائمى و هميشگى و جدا نشدنى است، از ما دور گردان.

(إِنَّها ساءَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً): جهنم براى استقرار و اقامت، بد جايگاهى است.

(وَ الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا): برخى گفته‌اند: اسراف، خرج كردن مال است در راه معاصى و اقتار امساك از خرج كردن مال است در راه حق.

پس مقصود اين است كه بندگان خدا مال خود را در راه حق صرف ميكنند. نه از اين كار امساك مى‌كنند و نه مال خود را در راه معصيت صرف مى‌كنند.

برخى گفته‌اند: اسراف زياده‌روى و اقتار امساك از اداى حق خداست. پس مقصود از آيه اين است كه: مال خود را به زياده روى و بخل و امساك خرج نميكنند.

بلكه بطور صحيح انفاق مى‌كنند.

در روايت است كه رسول گرامى اسلام فرمود: هر كس مال را در راه ناحق بدهد اسراف كرده و هر كس مال را از راه حق منع كند، مرتكب «قتر» شده است. على (ع) فرمود: صرف كردن مال در راه خوردنيها و آشاميدنيها اسراف نيست. گو اينكه زياد باشد.

(وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً): بلكه خرج كردن مال، ما بين اسراف و امساك است.

نه اسراف مى‌كنند و نه تنگ چشمى بخرج ميدهند و اين روش بسيار پسنديده است.

مقصود از قوام زندگى آن چيزى است كه انسان را بى‌نياز كرده، استوار دارد. برخى‌