اعمالا: تميز نسبت.

الذين: ممكن است مجرور و صفت «الاخسرين» و ممكن است مرفوع و مبتدا باشد.

مقصود:

اكنون خداوند از حال امتهاى سلف خبر داده، مى‌فرمايد:

(وَ تَرَكْنا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ‌): پس از آنكه سد ذو القرنين به انجام رسيد، يأجوج و مأجوج بر اثر كثرت جمعيت، مثل امواج دريا، در هم آميختند. برخى گفته‌اند: يعنى در روز خروج يأجوج و مأجوج، افراد جن و انس با يكديگر مخلوط مى‌شوند، زيرا خروج ايشان از علائم قيامت است.

(وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ): در آن زمان در صور اسرافيل دميده مى‌شود، زيرا با خروج يأجوج و مأجوج قيامت نزديك مى‌شود، در باره صور اختلاف است. ابن عباس گويد:

شبيه شاخ است كه در آن دميده مى‌شود. برخى گويند: اين كلمه جمع صورت است، زيرا خداوند در آن زمان، صورتهاى انسانها را در قبرها ترسيم مى‌كند و مى‌سازد، همانطورى كه در ارحام مادران صورت انسان را مى‌آفريند. پس از تشكيل كالبد انسان در قبر، نفخ روح مى‌شود. در عالم رحم نيز برنامه همين است. اين قول از حسن و ابو عبيده است. برخى گويند: اسرافيل، سه بار در صور مى‌دمد.

در نفخه اول مى‌ترسند و در نفخه دوم همه زندگان مى‌ميرند و در نفخه سوم، سر از بستر مرگ بر مى‌دارند و محشور مى‌شوند.

(فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً): در روز قيامت، همه مردم را در يك جا گرد مى‌آوريم.

(وَ عَرَضْنا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِلْكافِرِينَ عَرْضاً): آن گاه جهنم را آشكار مى‌كنيم و در برابر چشمان مردم كافر قرار مى‌دهيم، تا آن را مشاهده كنند و انواع عذاب آن را بنگرند. بدنبال اين جمله، در صف كافران مى‌فرمايد:

(الَّذِينَ كانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطاءٍ عَنْ ذِكْرِي‌): اينان مردمى بودند كه چشم عبرت بين نداشتند و از قدرت من عبرت نمى‌گرفتند و از يادم غافل بودند. در آيات و