بگويد. اينكه: از ابن عباس روايت شده است كه: «جز قرآن وحيى نيست» منظور وحى خاصى است كه جبرئيل بر پيامبر گرامى اسلام نازل كرده است، نه انكار معانى مختلف وحى. عرب مى‌گويد: «اوحى له و اوحى اليه». عجاج گويد: «اوحى لها القرار فاستقرت» يعنى به او وحى كرد كه قرار گيرد و او قرار گرفت.

مقصود از آيه شريفه اين است كه خداوند متعال، به زنبور عسل الهام كرد كه در كوه‌ها و ميان درختان براى خود خانه بسازد. چنان كه مى‌فرمايد:

(أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ‌): از كوه‌ها و درختان و سر سايه‌هايى كه از شاخ و برگ مو مى‌سازند، براى خود خانه‌هايى بسازند و در آن، عسل بوجود آورند.

كلمه «يعرشون» داراى دو لغت است: بضم راء و كسر آن و بهر دو لغت هم قرائت شده است. برخى گويند: اين كلمه يعنى: بنا مى‌كنند و عرش بمعناى سقف خانه است.

كلبى مى‌گويد: مقصود كندوهايى است كه مردم براى زنبور عسل مى‌سازند. و اگر خداوند به اين حيوان الهام نكرده بود، در آنها لانه نميكرد.

علت اينكه در مورد زنبور عسل، امر بكار برده است، با اينكه زنبور عسل عقل ندارد و غير عاقل را نميتوان امر كرد، اين است كه: چون در مورد آن، وحى بكار رفته، بعد هم امر بكار مى‌برد و اين يك نوع توسعه در استعمال است.

(ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ‌): و بزنبور عسل دستور داديم كه از هر درختى كه ميخواهد، بخورد.

(فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا): و براه‌هايى كه خداوند برايش قرار داده است و براى راه‌پيمايى هموار و مهيا هستند، داخل شود.

كلمه «ذللا» حال است از «سبل» اين قول از مجاهد است.

قتاده گويد: «ذللا» حال است از «نحل» يعنى زنبور عسل بايد در حركت خود مطيع و فرمانبردار خداوند باشد.

(يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ‌): از شكم اين زنبورها عسل، به‌