است: با نيرنگ و دغل، بمنظور مدارا كردن با جمعيت مخالف- كه تعدادشان بيشتر و قوى‌تر از هم پيمانهاى شماست- بايد پيمانها را نشكنيد، بلكه در هر حال وظيفه شما اين است كه به پيمانهاى خود وفادار بمانيد و عهد خود را حفظ كنيد.

(إِنَّما يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ‌): اين ضمير به «امر» باز مى‌گردد. يعنى: خداوند شما را بوسيله «امر به وفا» مى‌آزمايد. بديهى است كه اين آزمايش براى تحصيل علم نيست، زيرا خداوند به همه چيز عالم است. مقصود اين است كه با شما معامله «آزمايش كننده» را مى‌كند، تا اگر از عهده آزمايش بر آمديد، شما را پاداش دهد و الا نه.

(وَ لَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ ما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ‌): روز قيامت كه فرا رسيد، خداوند چيزهايى را كه درباره صحت آنها اختلاف داشتيد، براى شما بيان و حكم آن را براى شما آشكار مى‌كند، تا حق را از باطل بشناسيد.

(وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً): اگر خداوند مى‌خواست، اين قدرت را داشت كه همه شما را يك امت قرار دهد و شما را در راه هدايت وادارد، چنان كه مى‌فرمايد:

(وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى‌) (انعام 35: اگر خداوند مى‌خواست، آنها را بر هدايت جمع مى‌كرد).

(وَ لكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ): لكن خداوند هر كه را بخواهد، بخود وا مى‌گذارد تا گمراه شود يا بر اثر گمراهيش، او را محكوم بگمراهى مى‌كند و هر كه را بخواهد توفيق مى‌دهد تا براه هدايت رود، يا اينكه بر اثر نيكى، او را محكوم بهدايت مى‌كند. درباره معانى ضلالت و هدايت، در سوره بقره، گفتگو كرده‌ايم.

(وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌): سرانجام در برابر كردار نيك و بد خود، مورد پرسش قرار مى‌گيريد و بر طبق كردارتان پاداش يا كيفر مى‌بينيد.

(وَ لا تَتَّخِذُوا أَيْمانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ‌): در اينجا خداوند نهى مى‌كند از سوگندى كه ظاهر آن با باطن آن مخالف باشد يعنى ياد كننده سوگند، بر خلاف نيت باطنى خود سخن مى‌گويد و تصميم دارد كه سوگند را زير پا گذارد.[1]

[1]- بايد توجه داشت كه گاهى از لحاظ ضرر جانى يا مالى يا ناموسى انسان ناچار( مى‌شود، حتى سوگند دروغ ياد كند. چنين موردى بحكم ضرورت و اجبار، از حكم آيه خارج است. مع الوصف اگر انسان توريه كند، يعنى الفاظ را طورى بكار برد كه طرف را قانع كند و خودش نيت خلاف واقع نكرده باشد، بهتر است.