(وَ إِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ‌): «ان» مخففه از مثقله است. يعنى: مشركينى كه وصف آنها در اين سوره گذشت، مى‌خواهند ترا منحرف و گمراه كنند و از حكم قرآن خارج گردانند.

(لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنا غَيْرَهُ‌): تا آنچه بتو وحى نكرده‌ايم، انجام دهى و به ما نسبت دروغ داده، افترا ببندى، زيرا تو خبر داده‌اى كه جز از روى وحى خدا سخن نمى‌گويى.

پس اگر از هوى و هوس آنها پيروى كنى يا فكر كنى كه خواسته آنها را طبق دستور خدا انجام مى‌دهى، مثل اين است كه بخدا افترا بسته‌اى و دروغ گفته‌اى.

(وَ إِذاً لَاتَّخَذُوكَ خَلِيلًا): بديهى است كه اگر طبق ميل آنها رفتار كنى، ترا دوست مى‌دارند و بتو نزديك مى‌شوند، زيرا انتظار آنها اين است كه با آنها موافقت كنى.

برخى گويند: يعنى در اين صورت محتاج آنها خواهى شد، زيرا كلمه «خليل» از «خلة» به معناى حاجت است.

لكن معناى اول بهتر است.

(وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا): اگر نه اين بود كه، قلب ترا بوسيله نبوت و عصمت و معجزات- و بقولى الطاف پنهانى- محكم ساخته‌ايم، كمى به آنها اعتماد مى‌جستى. يعنى: چيزى نمانده بود كه كمى به آنها توجه كنى و به آنها مايل شوى و پاره‌اى از خواسته‌هاى آنها را عملى كنى. لكن خداوند ترا حفظ كرد.

«كدت ان افعل كذا» يعنى: نزديك بود كه فلان كار را بكنم و نكردم.

در حديث صحيح از پيامبر بزرگوار اسلام نقل شده است كه: چيزى كه امت من در دل خود بينديشد و بكار نبندد و بر زبان نياورد، گناهش از او برداشته شده است.

ابن عباس گويد: منظور خداوند اين است كه پيامبر، در جواب آنها ساكت شد و سكوت او حاكى از تمايل او بود.

اكنون او را بيم مى‌دهد. تا بداند كه اگر بخواسته آنها عمل كرده بود، چه‌