دهد، زيرا سجود، تعظيمى است كه مراتبى دارد و تابع نيت شخص سجده كننده است.

مرتبه عالى آن عبادت است و مخصوص خداست، لكن عبادت چنين نيست، زيرا عبادت، عبارت از آن خضوع قلبى است كه بالاتر از آن تصور نمى‌شود. چنين خضوعى مخصوص خداست و براى غير خدا صحيح نيست. اگر هم مراتبى داشته باشد، تمام مراتب آن بخدا اختصاص دارد. نتيجه اينكه: اگر كسى از روى سهو سجده كند، تعظيم شمرده نمى‌شود. همانطورى كه كارهاى ديگر اعضاى بدن نيز احتياج بقصد دارد.

(قالَ أَ رَأَيْتَكَ هذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَ‌): ابليس گفت: پروردگارا، به من بگو:

چرا آدم را بر من برترى بخشيده‌اى؟! با اينكه من از آتش هستم و او از خاك!( لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا): اگر مرگ مرا تا قيامت، به تأخير افكنى، فرزندان او را گمراه مى‌كنم و همچون حيوانات، آنها را افسار كرده، بدنبال خود بسوى گناهان مى‌كشم. گروهى اندك، كه مورد لطف خاص تو هستند و به درگاه تو اخلاص مى‌ورزند، در مهار من نخواهند بود.

اين معنى از ابو مسلم است.

ابن عباس گويد: يعنى بر آنها استيلا پيدا مى‌كنم.

جبائى گويد: يعنى همانطورى كه ملخ، مزرعه را سراسر مى‌خورد، من هم چنان آنها را اغوا كنم كه مستأصل شوند. اين طمع، شيطان از اين جهت پيدا كرد، كه خداوند به فرشتگان خبر داده بود كه در روى زمين، كسى قرار مى‌دهد كه فساد خواهد كرد.

گويا وى به اين مطلب، آگاهى يافته بود.

حسن گويد: شيطان آدم را وسوسه كرده و او را ضعيف يافته بود. بنا بر اين فهميده بود كه اولاد آدم از خود او ضعيفتر خواهند بود.

(قالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزاؤُكُمْ جَزاءً مَوْفُوراً):

خداوند، در حالى شيطان را خوار و خفيف شمرد، فرمود: برو، هر كس از اولاد آدم تابع تو شود و سخن ترا بپذيرد، پاداش خود را بطور كامل و بدون كم و كاست، از جهنم‌