ابو القاسم بلخى گويد: همه اجزاى بدن باز مى‌گردند. ابو هاشم گويد: آن اجزايى باز ميگردند، كه موجب امتياز شخص از ديگران ميشوند. در حقيقت نظر وى و قاضى ابو الحسن- يكى ديگر از متكلمان- اين است كه: يك كالبد لازم است از همان اجزاى دنيوى ساخته شود.[1]

[1]- با توجه به شبهه آكل و مأكول و شبهات ديگر، همان نظر ابو على جبائى جالبتر بنظر مى‌رسد، زيرا چنان كه مى‌دانيم اجزاى بدن همواره در معرض تغيير و تحول هستند، تا آنجا كه ظرف مدت هشت سال، تمام سلولهاى بدن، مشمول قانون نوسازى آفرينش شده، از بين مى‌روند و سلولهاى جوانتر، جاى آنها را مى‌گيرند. اين مطلب مورد تأييد و تصديق علم است.

در عين حال اگر كسى را كه بيست سال پيش ديده‌ايم، ببينيم، شك نميكنيم كه همان انسان بيست سال پيش است. تنها تفاوتى كه پيدا كرده، از نظر رشد و كمال است و الا ذات او تغيير نيافته است.

بنا بر اين غير از اجزا و سلولهاى مادى، چيزى هست كه در تمام اين مراحل، يكى است و تغيير نميكند. اين موضوع، در مورد حيوانات هم صادق است ولى در مورد غير از انسان و حيوان، با تغيير و تعويض همه اجزاى ديگر يگانگى از بين مى‌رود. اين مطلب، مؤيد اين است كه هويت و حقيقت انسان و حيوانات، به چيز ديگرى است كه مى‌توان به روح انسانى و روح حيوانى تغبير كرد.

نتيجه اينكه شخصيت انسان، وابسته باين اجزاى مادى و سلولها نيست. مسلماً انسانى كه اكنون 48 سال از عمرش مى‌گذرد، تا كنون شش بار تمام اجزا و سلولهاى بدنش تغيير كرده‌اند، ولى خود او هيچگونه تغييرى پيدا نكرده است. به اين ترتيب، چه فايده و چه لزومى دارد كه در روز قيامت، از اجزاى همين بدن، بار ديگر بدنى ساخته و پرداخته شود و روح در آن حلول كند؟! وانگهى اگر بخواهند از همين اجزا بدن را بسازند، با توجه بنوسازيهاى سلولى و تغييرات و تحولات بدنى، بايد بدنى خلق شود بعظمت يك كوه! زيرا جمع آورى تمام اجزا لازم است و اين هم دليلى ندارد.

با توجه به اين بيان، ديگر شبهه آكل و مأكول و شبهه اتحاد مؤمن و كافر كه در حقيقت يكى هستند، منتفى ميشود و اين اسلحه قديمى از دست منكران معاد، گرفته خواهد شد.

از آيات و اخبار معاد جسمانى هم بعيد است بيش از اين اندازه كه گفتيم استفاده شود. قرآن كريم مى‌فرمايد:(أَ وَ لَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى‌ أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى‌ وَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ)( يس 81: آيا خدايى كه آفريدگار آسمانها و زمين است، قادر نيست كه مثل آنها را خلق كند؟ بله، او آفريدگار داناست) در اينجا مى‌گويد: قادر است كه مثل آنها را خلق كند.

بديهى است كه در خلق مثل آنها همين اندازه كه در بالا گفتيم، كفايت مى‌كند. در روايت است كه:

« اهل الجنة جرد مرد»

يعنى بهشتيان جرد و مرد هستند! تفصيل اين بحث را در تفسير المنار( ج 8 ص 472) مطالعه كنيد.