شده است، بطورى كه نه از گلو خارج مى‌شود و نه بجاى خود بر مى‌گردد، بنا بر اين همچون هوا مضطرب و پريشان است. اين معنى از سعيد بن جبير و قتاده است.

اخفش گويد: يعنى دلهاى آنها از عقل تهى است.

(وَ أَنْذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذابُ‌): جبائى و ابو مسلم گويند: در اينجا پيامبر گرامى را مأمور مى‌كند كه همواره عموم مردم را از كيفر الهى بترساند. ابن عباس و حسن گويند: مقصود اين است كه: پيامبر اهل مكه را بوسيله قرآن، بترساند. مقصود از روزى كه عذاب، بر آنها نازل مى‌شود، روز قيامت يا روز استيصال و درماندگى در همين دنيا يا روز مرگ است. بديهى است كه احتمال اول، صحيح‌تر است.

(فَيَقُولُ الَّذِينَ ظَلَمُوا رَبَّنا أَخِّرْنا إِلى‌ أَجَلٍ قَرِيبٍ نُجِبْ دَعْوَتَكَ‌): و مردمى كه بخود ستم كرده و مرتكب معصيت شده‌اند، گويند: پروردگارا ما را بدنيا بازگردان و مدت كوتاهى مهلتمان ده تا دعوت ترا اجابت كنيم.

(وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ‌): و پيامبران ترا اطاعت كنيم. سپس خداوند يا فرشتگان به امر خداوند، آنها را مخاطب ساخته، گويند:

(أَ وَ لَمْ تَكُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ ما لَكُمْ مِنْ زَوالٍ‌): مجاهد گويد: يعنى مگر شما نبوديد كه در دنيا سوگند ياد مى‌كرديد كه هرگز زوال پيدا نمى‌كنيد و از سراى دنيا به آخرت منتقل نخواهيد شد؟ حسن گويد: يعنى قسم مى‌خورديد كه هرگز دچار عذاب نمى‌شويد.

دلالت آيه:

از اين آيه، برمى‌آيد كه در آخرت، براى انسان تكليفى نيست. لكن جماعتى اين مطلب را قبول ندارند. بديهى است كه اگر تكليفى داشتند، صحيح نبود كه آنها درخواست كنند كه خداوند آنها را بدنيا بازگرداند و باز ممكن بود كه همانجا ايمان بياورند و از كيفر الهى رها گردند.

(وَ سَكَنْتُمْ فِي مَساكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ وَ تَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنا بِهِمْ‌):

در اينجا بمنظور توبيخ و ملامت بيشتر، مى‌فرمايد: شما كسانى بوديد كه در ديار تكذيب-