مقصود:

پس از آنكه روز حساب را يادآورى كرد، بوصف آن پرداخته، بيان مى‌كند كه مهلت ستمكاران از روى غفلت نيست، بلكه براى تأكيد حجت است، از اينرو فرمود:

(وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلًا عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ‌): در اينجا ستمكاران را تهديد و مظلومان را تسلى مى‌دهد و مى‌گويد: گمان مكن كه خداوند از مجازات ستمكاران و كردار آنها غافل است. برخى گويند: يعنى گمان مكن كه خداوند ستمكاران را كيفر نمى‌دهد و حق مظلومان را از ظالمان نمى‌ستاند،( إِنَّما يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الْأَبْصارُ): بلكه كيفر آنها را تا روز قيامت، به تأخير مى‌اندازد، روزى كه چشمها خيره شده، از شدت ترس، بسته نمى‌شوند. اين معنى از جبائى است. حسن گويد: يعنى وقتى آنها را مى‌خوانند چشمانشان خيره مى‌شوند. برخى گويند: يعنى از فرط حيرت و ترس، چشمانشان بسته نمى‌شود.

(مُهْطِعِينَ‌): حسن و سعيد بن جبير و قتاده گويند: يعنى آنها شتاب مى‌كنند.

ابن عباس و مجاهد گويند: يعنى همواره بيك طرف و بيك چيز نگاه مى‌كنند و چشمان خود را نمى‌بندند.

(مُقْنِعِي رُؤُسِهِمْ‌): سرهاى خود را به آسمان بلند كرده‌اند، بطورى كه جلو پاى خود را نمى‌بينند و اين از شدت ترس است. مؤرج گويد: به لغت قريش، يعنى سرها را برگردانيده‌اند.

(لا يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ‌): چشمان ايشان هم چنان خيره مى‌ماند و قادر نيستند كه برهم نهند.

(وَ أَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ): ابن عباس گويد: يعنى دلهاى آنها از شدت ترس، از هر چيزى خالى است. برخى گويند: يعنى: دلهاى آنها از نشاط و اميد خالى است، زيرا ترس آنها شديد است، بنا بر اين دلهاى آنها همچون هوايى كه در فضا سرگردان است، مضطرب و پريشان است.

برخى گويند: يعنى دلهاى آنها از جاى خود كنده شده و بگلوى آنها نزديك‌