خوانده‌اند و منظور اسماعيل و اسحاق است. يحيى بن عمر «لولدى» خوانده. كلمه «و ولد» هم مفرد است و هم جمع. سعيد بن جبير «لوالدى» خوانده است.

لغت:

وادى: دامنه كوه بزرگ. به نهرهاى بزرگ «اوديه» مى‌گويند، زيرا كناره‌هاى آن مثل كوه مى‌ماند.

مقصود:

(وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً): اى محمد، بياد آور هنگامى را كه ابراهيم گفت: خدايا مكه و اطراف آن را- كه حرم است- محيط امن و امان قرار ده.

گويند: وقتى كه ابراهيم از بناى كعبه، فارغ شد، اين دعا را بدرگاه خداوند كرد. تفسير دعاى ابراهيم در سوره بقره گذشت، در سوره بقره، گفت:(هذا بَلَداً آمِناً) (126) و در اينجا(الْبَلَدَ آمِناً) زيرا نكره وقتى تكرار شد، معرفه مى‌شود.

نظير:(مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ ...) (نور 35). خداوند دعاى ابراهيم را مستجاب كرد. تا آنجا كه اگر كسى قاتل پدر خود را مى‌ديد، متعرض او نمى‌شد و حيوانات وحشى با انسانها خويگر شدند.

(وَ اجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ‌): و لطف خود را شامل حال من و فرزندانم كن كه از پرستش بتها خوددارى كنيم. بديهى است كه دعاى انبيا مستجاب مى‌شود.

بنا بر اين سؤال ابراهيم، در مورد كسانى است كه خداوند به ايمان آنها عالم است و مى‌داند كه جز او كسى را پرستش نمى‌كنند. وى براى دعا كردن در حق آنها از جانب خداوند مأذون و دعايش هم در باره آنها مستجاب است.

(رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ‌): پروردگارا، بسيارى از مردم به سبب پرستش بتها گمراه شدند. چنان كه مى‌گويند: «فلانى مرا مفتون كرد»، منظور اين نيست كه كارى كرد كه مفتونش شد، بلكه خود فريفته و شيداى او شده است.

(فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي‌): هر كس از اولاد من كه در اين بلد ساكن شده است، مرا