(وَ خافَ وَعِيدِ): و آنان كه از عقاب من بترسند.

در اين آيه، از زبان آنها نقل كرد كه مى‌گفتند: «مگر اينكه شما هم به اديان و مذاهب ما بازگرديد». اين جمله مستلزم اين است كه پيامبران، قبلا به دين آنها بوده، سپس بازگشته‌اند، از اينرو به آنها مى‌گويند: اگر مجدداً به دين ما باز گرديد، به شما كارى نداريم و از سرزمين خود اخراج نمى‌كنيم. لكن بديهى است كه پيامبران، هرگز به دين باطل، گروش پيدا نكرده‌اند. بنا بر اين، اين مطلب، بنا بر توهم خود آنها بود كه گمان مى‌كرده‌اند پيامبران، در اول به دين آنها بوده و نشو و نماى ايشان با آن دين، آغاز شده است.

(وَ اسْتَفْتَحُوا): مجاهد و قتاده گويند: يعنى پيامبران از خداوند طلب مى‌كردند كه آنها را يارى كند، تا بر دشمن فاتح و پيروز گردند. جبائى گويد: فتح بمعناى حكم و فتاح بمعناى حاكم و مقصود اين است كه: آنها از خداوند مى‌خواستند كه ميان آنها و امت‌هاى ايشان حكم كنند.

(وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ): و مردم متكبر و معاند كه از حق دورى مى‌كنند، زيانكارند. برخى گويند: يعنى كفار، هم بوسيله تكذيب پيامبران مى‌خواستند بر آنها پيروز گردند.

(مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ‌): زجاج گويد: يعنى جهنم پيش روى چنين اشخاصى است و در عين اينكه زيانكارند، گرفتار جهنم خواهند شد. برخى گويند: يعنى جهنم، پشت سر اين اشخاص است. اگر چه در حقيقت، جهنم در جلو ايشان است، نه پشت سر، لكن در مورد زمان آينده، مانعى ندارد كه زمانى كه در پيش است، بعد و عقب ناميده شود، زيرا زمان تدريجاً مى‌آيد و به انسان مى‌رسد، هم چنان كه آنچه از دنبال انسان مى‌آيد، چنين است.

(وَ يُسْقى‌ مِنْ ماءٍ صَدِيدٍ): و از چركها و خون و جراحت‌هايى كه از دستگاه تناسلى زن‌هاى بدكار، در آتش جهنم جارى مى‌شود، مى‌نوشند. چنان كه از امام صادق (ع) نقل شده است. اكثر مفسران گويند: رنگ آن مثل رنگ آب و طعم آن مثل‌