اعراب:

(أَوْ لَتَعُودُنَ‌): «او» بمعناى «الّا» است.

(لا يَكادُ): فراء گويد: اين كلمه هم در مورد آنچه واقع مى‌شود و هم در مورد آنچه واقع نمى‌شود، بكار مى‌رود. اول مثل‌(لا يَكادُ يُسِيغُهُ) و دوم مثل‌(لَمْ يَكَدْ يَراها) يعنى:

نديد او را.

(مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا): به تقدير: فيما يتلى عليكم مثل الذين كفروا ...» بنا بر اين «مثل» مبتداست و ممكن است «مثل» زايد و تقدير آن «الذين كفروا بربهم ...» باشد، بنا بر اين «الذين» مبتداست.

اعمالهم: بدل از (الذين).

كرماد: خبر.

مقصود:

(وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنا):

كافران گفتند: ما شما را از سرزمين‌هاى خود اخراج مى‌كنيم. مگر اينكه شما هم به اديان و مذاهب ما بازگرديد.

(فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ‌): خداوند به پيامبران خود وحى كرد كه: ما اين ستمكاران كافر را هلاك خواهيم كرد، زيرا آنان از اخلاق و رفتار قوم خود به ستوه آمده بودند.

(وَ لَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ‌): پس از هلاك آنها شما را در سرزمين آنها جاى مى‌دهيم. يعنى: شما صبر كنيد كه دشمنتان را هلاك مى‌كنم و سرزمين آنها را به شما مى‌سپارم. در حديث است كه: «هر كس همسايه را بيازارد، خداوند خانه‌اش را به همسايه واگذار مى‌كند».

(ذلِكَ لِمَنْ خافَ مَقامِي‌): اين رستگارى نصيب كسى مى‌شود كه از حساب و كيفر، در پيشگاه الهى بترسد. در اينجا «مقام» را به خداوند اضافه مى‌كند، زيرا ايستادن مردم در پيشگاه خداوند، به امر اوست.