حمل كرد كه شايسته مقام يوسف پيغمبر باشد، يعنى بايد گفت كه «همّ» آن حضرت بمعناى تصميم بر عمل قبيح و گناه نبوده زيرا دليل قطعى حكم ميكند كه صدور گناه از پيغمبر خدا جايز نيست، و بجز اين معنى ساير معانى «همّ» را ميشود در اينجا حمل كرد زيرا منافاتى با مقام وى ندارد.

تفسير:

(وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها) در معناى اين آيه دو قول است:

قول اول آنكه از يوسف 7 هيچ گناهى نه صغيره و نه كبيره سر نزد.

قول دوم آنست كه تصميم بر كار قبيح گرفت ولى از آن منصرف شد.

و بنا بر قول اول در معناى آيه چند وجه گفته‌اند:

1- آنكه گفته‌اند: اگر بخواهيم «همّ» را بمعناى تصميم و عزم بگيريم و چنانچه ظاهر آيه دلالت دارد هر يك را بمتعلق خود حمل كنيم جايز نيست، زيرا «هم» زليخا بيوسف متعلق است و «هم» يوسف به زليخا، و همّ هيچگاه بذات موجودى كه باقى است تعلق نميگيرد، و از اينرو ناچاريم اگر «همّ» را بمعناى عزم و تصميم بگيريم متعلق ديگرى براى آن دو در تقدير بگيريم مثل اينكه بگوئيم همّ زليخا به انجام گناه و كار زشت بود و همّ يوسف بدفع زليخا از خود، و يا بزدن او يعنى زليخا ميخواست تا يوسف را بكار زشتى وادار كند و يوسف نيز خواست تا او را بزند يا از خود بوسيله‌اى دور كند، چنانچه گفته ميشود «هممت بفلان» يعنى قصد زدن فلانى را داشتم، و روى اين تفسير[1] معناى جمله بعدى كه ميفرمايد(لَوْ لا أَنْ رَأى‌ بُرْهانَ رَبِّهِ) اين ميشود كه اگر خداوند يوسف را متنبه نميكرد يعنى تنبه به اينكه اگر اقدام بچنين كارى كند كسان زليخا در صدد انتقام بر آمده و يوسف را خواهند كشت، و يا زليخا در صدد انتقام بر آمده و مدّعى‌

[1]- اينكه مؤلف( ره) بدنبال اين معنى در صدد تأويل جمله« لَوْ لا أَنْ رَأى‌ بُرْهانَ رَبِّهِ» بر آمده براى آنست كه ممكن است كسى بگويد: روى اين معنى كه شما براى جمله« وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» كرديد ديگر فايده‌اى براى جمله بعدى باقى نميماند و مؤلف براى جواب از اين سؤال احتمالى معناى جمله بعدى را هم به همان طور كه مشاهده ميكنيد ذكر كرده و جواب لو لا را در تقدير گرفته است.